สถานการณ์ผู้ต้องขังทางการเมือง มี.ค. - ต้น เม.ย. 68 : ผู้ต้องขัง ม.112 ทะลุ 31 คน หลัง “พอล แชมเบอร์ส” ไม่ได้ประกัน - ขนุนยุติการอดอาหารแล้ว

ในรอบเดือนที่ผ่านมา (8 มี.ค. – 8 เม.ย. 2568) ยังมีผู้ต้องขังคดีทางการเมืองทั่วประเทศ อย่างน้อย 48 คน (เป็นคดีมาตรา 112 จำนวน 31 คน) โดยมีประชาชนถูกคุมขังตามมาตรา 112 เพิ่มขึ้น 2 คน

ในจำนวนนี้ แยกเป็นผู้ต้องขังที่ไม่ได้รับการประกันตัวระหว่างการต่อสู้คดี อย่างน้อย 30 คน ผู้ต้องขังที่คดีสิ้นสุดแล้ว 17 คน และยังมีเยาวชน 1 คน ถูกคุมขังในสถานพินิจฯ ตามคำพิพากษาของศาลเยาวชน

ผู้ต้องขังเพิ่ม 3 ราย: คดี พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ กรณีโพสต์ 10 ข้อความช่วงรัฐประหารปี 57 และคดีมาตรา 112 จำนวน 2 ราย ล่าสุด “พอล แชมเบอร์ส”

ในเดือนมีนาคม 2568 มีผู้ต้องขังใหม่เพิ่ม 2 ราย ได้แก่ “วิจิตร” (นามสมมติ) ประชาชนชาวจังหวัดขอนแก่น อายุ 59 ปี ซึ่งถูกคุมขังระหว่างอุทธรณ์จากคดีที่ถูกกล่าวหาว่า โพสต์ข้อความบนเฟซบุ๊กพร้อมภาพประกอบทั้งสิ้น 10 โพสต์ ระหว่างวันที่ 24 ต.ค. 2557 – 20 มิ.ย. 2558 โดยมีเนื้อหาเกี่ยวกับการเมืองในช่วงหลังรัฐประหารในขณะนั้น และมีบางโพสต์พาดพิงถึงสถาบันกษัตริย์

คดีนี้ ศาลอาญาพิพากษาว่าวิจิตรมีความผิดตามฟ้อง ให้ลงโทษจำคุกกระทงละ 2 ปี รวม 10 กรรม เป็นจำคุกรวม 20 ปี แต่ในคดีนี้ จำเลยให้การรับสารภาพ มีเหตุลดโทษกึ่งหนึ่ง คงจำคุก 10 ปี ไม่รอลงอาญา

ต่อมา ศาลชั้นต้นมีคำสั่งให้ส่งศาลอุทธรณ์เป็นผู้พิจารณาคำร้องขอประกันระหว่างอุทธรณ์ โดยเมื่อวันที่ 21 มี.ค. 2568 ศาลอุทธรณ์ได้มีคำสั่งไม่อนุญาตให้ประกัน ทำให้ปัจจุบันวิจิตรถูกคุมขังอยู่ที่เรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ มาตั้งแต่วันที่ 18 มี.ค. 2568 ภายหลังศาลชั้นต้นมีคำพิพากษา

น่าสังเกตว่าคดีของ “วิจิตร” ไม่ได้มีการนำมาตรา 112 มาใช้กล่าวหา โดยหากพิจารณาวันที่ศาลออกหมายจับ คือวันที่ 11 ก.ย. 2561 พบว่าเป็นช่วงเวลาที่รัฐมีนโยบายการเปลี่ยนแปลงแนวทางการบังคับใช้มาตรานี้ โดยไม่นำข้อหานี้มาใช้กล่าวหาในคดีใหม่ ๆ แต่มักนำข้อกล่าวหาอื่นมาใช้กล่าวหาต่อการแสดงความเห็นเกี่ยวกับสถาบันกษัตริย์แทน เช่น ข้อหามาตรา 116 หรือ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ เป็นต้น จนกระทั่งมีการนำมาตรา 112 กลับมาใช้กล่าวหาอีกครั้งในช่วงการชุมนุมของนักศึกษาเยาวชนปลายปี 2563 เป็นต้นมา

สำหรับข้อหา พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มักถูกนำมาใช้ในคดีจากการโพสต์แสดงออกทางการเมืองด้วย โดยเฉพาะมาตรา 14 ที่ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่ามีปัญหาในการบังคับใช้อย่างมาก เนื่องจากใช้ถ้อยคำที่คลุมเครือ ไม่ชัดเจน ถูกใช้ตีความได้อย่างกว้างขวาง และเปิดช่องให้เจ้าหน้าที่ใช้ดุลยพินิจได้อย่างกว้างขวาง

ผู้ต้องขังใหม่อีกราย คือ “ตรัณ” (นามสมมติ) ประชาชนจากกรุงเทพฯ อายุ 25 ปี ที่ถูกฟ้องในข้อหาตามมาตรา 112 และ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มาตรา 14 (3) จากกรณีคอมเมนต์ใต้ไลฟ์สดในเพจศูนย์รวมประชาชนปกป้องสถาบัน (ศปปส.) เมื่อวันที่ 5 ธ.ค. 2564

คดีนี้จำเลยอุทธรณ์ขอให้มีการรอลงอาญา โดยจำเลยได้เข้าถวายฎีกาขอพระราชทานอภัยโทษ แต่ศาลอุทธรณ์เห็นว่า เป็นพระราชอำนาจส่วนพระองค์ที่จะพระราชทานอภัยโทษหรือไม่ พิพากษายืนตามศาลชั้นต้น จำคุก 3 ปี จำเลยให้การรับสารภาพ ลดโทษให้กึ่งหนึ่ง คงจำคุก 1 ปี 6 เดือน ไม่รอลงอาญา

ต่อมา 4 เม.ย. 2568 ศาลฎีกามีคำสั่งไม่อนุญาตให้ประกันในระหว่างฎีกา ทำให้ตรัณต้องถูกคุมขังอยู่ที่เรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ และนับเป็นผู้ต้องขังในคดีมาตรา 112 คนที่ 30 แล้วที่ถูกคุมขังอยู่ในเรือนจำในปัจจุบัน

ล่าสุด ต้นเดือนเมษายน มีผู้ต้องขังเพิ่มอีก 1 ราย ได้แก่ พอล แชมเบอร์ส นักวิชาการสัญชาติอเมริกัน ประจำสถานประชาคมอาเซียนศึกษา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร ได้ถูกศาลจังหวัดพิษณุโลกออกหมายจับในคดีตามมาตรา 112 และ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ โดยมีกองทัพภาคที่ 3 เป็นผู้แจ้งความร้องทุกข์ จากกรณีที่ถูกกล่าวหาว่าโพสต์ข้อความในเว็บไซต์ของสถาบัน ISEAS Yusof Ishak Institute โดยมีข้อความเป็นการหมิ่นประมาท ดูหมิ่น หรือแสดงความอาฆาตมาดร้ายพระมหากษัตริย์

8 เม.ย. 2568 หลังพอลพร้อมทนายความ และเจ้าหน้าที่สถานทูตอเมริกา เดินทางไปรับทราบข้อกล่าวหากับพนักงานสอบสวน ที่ สภ.เมืองพิษณุโลก ตำรวจได้ส่งตัวพอลไปขอฝากขังกับศาลจังหวัดพิษณุโลก และทนายความได้ยื่นคำร้องขอประกันในชั้นสอบสวน โดยวางหลักทรัพย์เป็นจำนวน 150,000 บาท แต่ศาลไม่อนุญาตให้ประกัน ทนายความจึงได้ยื่นประกันเป็นครั้งที่สองในวันเดียวกัน เพิ่มหลักทรัพย์เป็น 300,000 บาท ก่อนศาลไม่อนุญาตให้ประกันเช่นเดิม ทำให้พอลต้องถูกนำตัวไปคุมขังในเรือนจำจังหวัดพิษณุโลกทันที

กรณีของพอล พบว่าเป็นกรณีที่เกิดขึ้นกับชาวต่างชาติที่โดนแจ้งความตามมาตรา 112 และไม่ได้รับการประกันตัวในชั้นสอบสวนในรอบหลายปี หลังจากในปี 2554 ซึ่งอยู่ในรัชสมัยของรัชกาลที่ 9 ที่ “โจ กอร์ดอน” หรือ “เลอพงษ์” ถูกจับกุมและขังตั้งแต่เดือนพฤษภาคม 2554 โดยไม่ได้รับการประกันตัว จากกรณีแปลหนังสือ “The King Never Smile” เป็นภาษาไทย รวมถึงนำไฟล์ต้นฉบับหนังสือไปโพสต์ให้สาธารณชนสามารถเข้าถึงได้บนเว็บไซต์ของสำนักพิมพ์ฟ้าเดียวกัน

ศาลอาญามีคำพิพากษาจำคุกเขาเป็นเวลาห้าปีในวันที่ 8 ธันวาคม 2554 เนื่องจากโจรับสารภาพโทษจำคุกของเขาจึงลดเหลือสองปี หกเดือน โจถูกคุมขังจนถึงวันที่ 11 กรกฎาคม 2555 ก็ได้รับการปล่อยตัวหลังได้รับพระราชทานอภัยโทษ เขาถูกคุมขังเป็นเวลาประมาณหนึ่งปีสองเดือน หลังได้รับการปล่อยตัวโจเดินทางกลับสหรัฐอเมริกาแต่ไม่มีข้อมูลว่าเป็นการเดินทางกลับโดยสมัครใจหรือเนรเทศ

“ขนุน” สิรภพ ยุติการประท้วงอดอาหารหลังยังคงไม่ได้รับการประกันตัวตามข้อเรียกร้อง

25 มี.ค. 2568 “ขนุน” สิรภพ พุ่มพึ่งพุทธ ผู้ต้องขังมาตรา 112 ถูกคุมขังครบ 1 ปี หลังถูกศาลอาญากรุงเทพใต้พิพากษาจำคุก 2 ปี กรณีปราศรัยในการชุมนุม #18พฤศจิกาไปราษฎรประสงค์ เมื่อปี 2563

ตลอดปี 2567 ที่ผ่านมาจนถึงต้นปี 2568 ขนุนมีความพยายามในการยื่นคำร้องขอประกันต่อศาลหลายครั้ง เป็นจำนวนไม่น้อยกว่า 16 ครั้ง โดยไม่มีครั้งไหนที่ศาลอนุญาตให้ประกันตัว

จนกระทั่งในเดือนกุมภาพันธ์ 2568 ขนุนได้ตัดสินใจอดอาหารประท้วงในเรือนจำเพื่อเรียกร้องสิทธิประกันตัว โดยเสนอข้อเรียกร้อง 2 เรื่อง ได้แก่ สร้างอิสรภาพที่ถาวรแก่ผู้ถูกกล่าวหาทางการเมืองโดยไร้เงื่อนไข และยุติการนำมาตรา 112 มาใช้ในทางการเมือง

การประท้วงของขนุนเริ่มต้นขึ้นในวันที่ 21 ก.พ. จนถึงวันที่ 16 มี.ค. 2568 รวมเป็นการอดอาหารทั้งสิ้น 24 วัน แม้ตลอดระยะเวลาที่เขาประท้วงอดอาหาร ร่างกายจะมีสภาวะย่ำแย่ลงอย่างต่อเนื่อง และทนายได้ยื่นประกันในระหว่างที่ขนุนอดอาหารรวม 2 ครั้ง ทั้งยื่นคำร้องอุทธรณ์คำสั่งไม่ให้ประกันอีก 2 ครั้ง แต่ทั้งศาลอุทธรณ์และศาลฎีกาก็ยังคงมีคำสั่งไม่อนุญาตให้ประกันตัว

ภายหลังการประกาศยุติการอดอาหาร ขนุนได้เข้ากระบวนการ Refeeding โดยเริ่มรับอาหารเหลวและเกลือแร่ที่โรงพยาบาลธรรมศาสตร์ฯ ก่อนถูกส่งตัวกลับไปรักษาต่อที่โรงพยาบาลราชทัณฑ์ เมื่อวันที่ 2 เม.ย. 2568 ที่ผ่านมา

“อาย” กันต์ฤทัย ตัดสินใจไม่อดอาหาร พร้อมเล่าเรื่องผู้ต้องขังหญิงที่เริ่มถูกย้ายเรือนจำ

เมื่อวันที่ 19 มี.ค. 2568 “อาย” กันต์ฤทัย คล้ายอ่อน ผู้ต้องขังคดีมาตรา 112 ที่ถูกคุมขังในระหว่างอุทธรณ์คดี มาตั้งแต่วันที่ 27 ส.ค. 2567 หลังถูกศาลชั้นต้นพิพากษาจำคุก 8 ปี 48 เดือน (หรือประมาณ 12 ปี) ในคดีที่ถูกกล่าวหาจากการโพสต์เฟซบุ๊ก 8 ข้อความ ประกาศจะประท้วงอดอาหารในปลายสัปดาห์ หลังจากที่ทนายความเข้าเยี่ยม โดยเธอได้แจ้งว่า อยากประท้วงเพื่อเรียกร้องสิทธิประกันตัวให้กับผู้ต้องขังทุกคน รวมทั้งตัวเธอเอง

ต่อมา 21 มี.ค. 2568 ทนายความได้เข้าเยี่ยมอายที่ทัณฑสถานหญิงกลางอีกครั้ง เธอเล่าให้ฟังว่าหลังจากที่เธอได้ประกาศเรื่องอดอาหารออกไป ผู้อำนวยการในแดนต่าง ๆ ก็ได้เรียกพบและขอร้องไม่ให้เธออดอาหาร ทั้งเพื่อนผู้ต้องขังหลายคนก็ขอร้องไม่ให้เธอทำ แต่เสนอให้หาทางรักษาโรคซึมเศร้าที่เธอต่อสู้กับอาการอยู่ ทั้งประเมินสถานการณ์สังคมอีกครั้ง เธอจึงเปลี่ยนความตั้งใจ

ภายหลัง 24 มี.ค. 2568 ในนัดตรวจพยานหลักฐาน ในคดี ม.112 – พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ ที่ศาลอาญา อายเปิดเผยกับทนายว่าได้ตัดสินใจไม่อดอาหาร เนื่องจากเธอกังวลเรื่องสภาพจิตใจของลูกชายที่กำลังโต และเข้าใจสถานการณ์สังคมภายนอกว่า กระแสการประท้วงคงไม่ทำให้เธอได้สิทธิประกันตัวในเร็ววันนี้

อย่างไรก็ตาม อายยังเล่าต่ออีกว่า ช่วงนี้เรือนจำกำลังมีการโยกย้ายผู้ต้องขัง เธอได้ยินว่าเรือนจำชายเริ่มมาสักพักแล้ว ส่วนทัณฑสถานหญิงกลางเอง ก็เริ่มมีการย้ายผู้ต้องขังเด็ดขาดด้วยแล้วเหมือนกัน

“หนูหวังว่ามันจะไม่มาถึงแดนผู้ต้องขังระหว่างพิจารณาคดี ตอนนี้เขาย้ายผู้ต้องขังเด็ดขาดมาอยู่รวมกัน มันแออัดมากขึ้นไปอีก เพราะแทบไม่มีใครได้ปล่อยตัวเลย”

“วุฒิ” ผ่าตัดต้อกระจก ต้องพักฟื้น 1 เดือนที่โรงพยาบาลราชทัณฑ์ ส่วน “สถาพร” ถูกคุกคามทางเพศหลังถูกบังคับย้ายเรือนจำไปบางขวาง

เมื่อวันที่ 28 มี.ค. 2568 ทนายความได้เข้าเยี่ยม “วุฒิ” (นามสมมติ) ผู้ต้องขังมาตรา 112 ที่ถูกคุมขังมาแล้วกว่า 2 ปี ในข้อหาตามมาตรา 112 และ พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ฯ มาตรา 14 (3) กรณีถูกกล่าวหาจากการโพสต์เฟซบุ๊กจำนวน 12 ข้อความ ในช่วงปี 2564

การเข้าเยี่ยมของทนายในครั้งนี้ เป็นการติดตามอาการภายหลังจากที่วุฒิ เพิ่งได้ผ่านการผ่าตัดต้อกระจก โดยเขาได้รับการรักษาที่โรงพยาบาลราชทัณฑ์ตั้งแต่วันที่ 25 มี.ค. 2568 และต้องใช้เวลาพักฟื้นที่โรงพยาบาลต่ออีกราว 1 เดือนจึงจะสามารถมองเห็นได้อย่างปกติ

วุฒิได้เล่าผ่านทนายความถึงอาการปัจจุบันว่า ระหว่างนี้เขาได้รับยาแก้ปวด น้ำตาเทียม ยาล้างตา และยาบำรุงดวงตาที่เขาบอกว่าอ่านฉลากไม่ออกเพราะตัวอักษรเล็กเกินไป รวมถึงครีมสำหรับทาบริเวณใต้ตาก่อนนอน

“ความเป็นอยู่ในโรงพยาบาลก็ถือว่าดี พยาบาลก็ยังใส่ใจอยู่” วุฒิเล่าถึงความเป็นอยู่ในโรงพยาบาลด้วยน้ำเสียงปกติ แต่แฝงไว้ซึ่งความอึดอัดเล็กน้อย “ที่นี่ถ้านอนแล้วก็ไม่มีการปิดไฟ มันก็ส่งผลกับผมบ้างที่ว่าแสบตา ผมเลยใช้ผ้าเช็ดตัวผืนเล็กมาปิดตาตนเองแทน ก็ถือว่าช่วยได้เยอะเลย”

อีกกรณีเป็นเรื่องของ “จอย” สถาพร (สงวนนามสกุล) ผู้ต้องขังคดีมาตรา 112 จากกรณีที่ถูกพิพากษาจำคุก 1 ปี 6 เดือน จากการแสดงออกระหว่างขบวนเสด็จผ่านบริเวณอนุสาวรีย์ประชาธิปไตย เมื่อวันที่ 2 พ.ค. 2565

ปัจจุบันสถาพรถูกย้ายตัวมาคุมขังที่เรือนจำบางขวาง ตั้งแต่วันที่ 19 มี.ค. 2568 ตามนโยบายของกรมราชทัณฑ์ พร้อมกับ “ก้อง” อุกฤษฏ์ และ “บุ๊ค” ธนายุทธ มายังเรือนจำกลางบางขวาง โดยทั้งสามคนถูกแยกกันไปอยู่คนละแดน

ภายหลังการย้ายเรือนจำ สถาพรได้เปิดเผยกับทนายความที่เข้าเยี่ยมว่า ตั้งแต่ที่เขาถูกย้ายเรือนจำมาที่บางขวาง เขาถูกคุกคามทางเพศโดยผู้ต้องขังคนอื่น ๆ ทั้งการล้อเลียนทางวาจา การเหยียดหยามฐานะความหลากหลายทางเพศ ไปจนถึงการถูกจับเนื้อต้องตัว กระทั่งถูกจับอวัยวะเพศ ซึ่งเขาบอกว่าเกิดขึ้นแทบจะทุกวัน

จอยระบุว่า คนในห้องไม่มีใครสนใจเรื่องนี้ อาจจะคิดว่าเป็นเรื่องปกติในพื้นที่นี้ และไม่รู้ว่าเรือนจำแห่งนี้มีห้องเฉพาะสำหรับผู้ต้องขังที่เป็น LGBTQ+ เหมือนที่เรือนจำคลองเปรมหรือไม่ ถ้าเป็นไปได้ตอนนี้เขาก็อยากย้ายแดน ทำให้ยังต้องติดตามเรื่องนี้

ทั้งนี้ เมื่อวันที่ 3 เม.ย. 2568 ทนายความได้ยื่นคำร้องถึงผู้บัญชาการเรือนจำกลางบางขวาง เรื่องขอให้ตรวจสอบข้อเท็จจริงการถูกคุกคามทางเพศของสถาพร ซึ่งปัจจุบัน (8 เม.ย.) สถาพรได้แจ้งทนายว่า เจ้าหน้าที่ราชทัณฑ์ได้ย้ายเขาไปอยู่ที่แดนอื่นแล้ว โดยจะมีการสอบข้อเท็จจริงพร้อมกับตั้งคณะกรรมการสอบสวนกรณีที่เกิดขึ้น และจะชี้แจงการดำเนินการทั้งหมดตอบกลับเป็นหนังสือภายในสัปดาห์นี้

สถานการณ์ย้ายเรือนจำ

ตั้งแต่วันที่ 20 ก.พ. 2568 ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน ได้รับแจ้งว่าเริ่มมีการย้ายตัวผู้ต้องขังในคดีการเมืองจากเรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ ไปยังเรือนจำอื่น ๆ ทั่วประเทศ ซึ่งเป็นการโยกย้ายผู้ต้องขังไม่เพียงแต่คดีถึงที่สุดแล้วเท่านั้น โดยเมื่อวันที่ 4 มี.ค. 2568 พบว่า มีผู้ต้องขังทางการเมืองถูกย้ายตามนโยบายดังกล่าวถึง 9 คน โดยไม่มีการแจ้งญาติล่วงหน้า และตลอดทั้งเดือนมีนาคม 2568 ยังพบว่ามีการย้ายผู้ต้องขังอย่างต่อเนื่อง เป็นจำนวนไม่น้อยกว่า 6 คน ได้แก่

ผู้ที่ถูกย้ายไปเรือนจำคลองเปรม ได้แก่ “วีรวัฒน์” ผู้ต้องขังคดีครอบครองวัตถุระเบิด, “เมธี อมรวุฒิกุล” ผู้ต้องขังคดีครอบครองอาวุธปืน ซึ่งทั้งสองคนเป็นผู้ต้องขังคดีสิ้นสุดแล้ว
ผู้ที่ถูกย้ายไปเรือนจำบางขวาง ได้แก่ “ก้อง” อุกฤษฏ์ สันติประสิทธิ์กุล และสถาพร สองผู้ต้องขังคดีมาตรา 112 ซึ่งเป็นกรณีที่ถูกย้ายไปทั้งที่คดียังไม่ถึงที่สุด และมีกรณีของ “บุ๊ค” ธนายุทธ ผู้ต้องขังคดีครอบครองวัตถุระเบิด เป็นกรณีที่ย้ายโดยคดีถึงที่สุดแล้ว
ผู้ที่ถูกย้ายไปเรือนจำธนบุรี ได้แก่ “อนุชา” ผู้ต้องขังคดีมาตรา 112 เป็นกรณีที่ถูกย้ายโดยคดีถึงที่สุดแล้ว

ทำให้ปัจจุบัน สถานการณ์ย้ายผู้ต้องขังทางการเมืองจากเรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ ไปยังเรือนจำอื่นรวมทั้งสิ้น 16 รายแล้ว