ประมวลสถานการณ์ยื่นประกันตัวผู้ต้องขังทางการเมืองครึ่งปี 2567 (ม.ค. – ก.ค.) พบคำร้องขอประกันสูง 109 ฉบับ มีเพียงผู้ต้องขัง 6 ราย ได้ประกัน 

• ยื่นประกันตัวผู้ต้องขังทางการเมืองชุดใหญ่ ทวงถามความยุติธรรมและสิทธิประกันตัวอย่างเท่าเทียม

เมื่อวันที่ 18 มิ.ย. 2567 ทนายความเข้ายื่นคำร้องของประกันตัวผู้ต้องขังทางการเมือง 13 ราย ได้แก่  ได้แก่ อานนท์, สิรภพ, อารีฟ วีรภาพ, จิรวัฒน์, อัฐสิษฎ, กัลยา, ไพฑูรย์, สุขสันต์, ถิรนัย, ชัยพร, ขจรศักดิ์, คเชนทร์ และประวิตร โดยแบ่งเป็นผู้ต้องขังระหว่างพิจารณาคดี ม.112 จำนวน 6 คน และคดีที่มีมูลสืบเนื่องจากการเข้าร่วมชุมนุมทางการเมืองอีก 7 ราย ที่ศาลอาญา ศาลอาญากรุงเทพใต้ และศาลจังหวัดนราธิวาส

ภายหลังศาลฎีกาและศาลอุทธรณ์ได้ทยอยมีคำสั่งยกคำร้องขอประกันตัวทุกฉบับ ซึ่งการยื่นประกันตัวผู้ต้องขังทางการเมืองในระลอกนี้ มีแนวโน้มที่ไม่แตกต่างกันกับการยื่นขอประกันตัวเมื่อวันที่ 22 พ.ค. และ วันที่ 31 พ.ค. 2567 โดยศาลก็ยังคงยกคำร้อง ไม่อนุญาตให้ประกันตัวผู้ต้องขังทางการเมืองกลุ่มนี้ในระหว่างการพิจารณาคดีเช่มเดิม

.

ศาลให้ประกันตัว 6 ราย และ อีก 1 รายได้พักโทษ ส่วนผู้ต้องขังที่พ้นกำหนดโทษมี 4 ราย

แม้ในครึ่งปีแรกระหว่างเดือน ม.ค. – เม.ย. 2567 จะไม่มีผู้ต้องขังทางการเมืองได้รับสิทธิประกันตัว แต่เมื่อวันที่ 22 พ.ค. 2567  ทนายความได้ยื่นคำร้องขอประกันตัวทานตะวัน ใน 2 คดี โดยในคดีมาตรา 112 จากกรณีไลฟ์สดหน้า UN ศาลอาญาได้มีคำสั่งให้ประกันตัวลงมาในวันเดียวกัน โดยให้วางหลักทรัพย์ประกันตัว 100,000 บาท ระบุคำสั่งว่า

“พิเคราะห์แล้วเห็นว่า จำเลยได้รับการปล่อยชั่วคราวมาก่อน ภายหลังจำเลยไม่ประสงค์ที่จะขอให้ปล่อยชั่วคราวเอง แล้วถูกควบคุมตัวอยู่ทันฑสถานหญิงกลางมาจนถูกย้ายไปควบคุมที่โรงพยาบาลธรรมศาสตร์ฯ จนกระทั่ง ผอ. โรงพยาบาลดังกล่าว ขอให้ปล่อยชั่วคราวจำเลย เนื่องจากจำเลยอาจจะเสียชีวิตระหว่างพิจารณาได้ ศาลได้ปล่อยชั่วคราวไปแล้วจำเลยไม่มารายงานตัว แต่จำเลยมาศาลตลอดในช่วงที่มีการสืบพยาน พฤติการณ์ส่อให้เห็นว่าจำเลยไม่เคยหลบหนีในคดีนี้ ดังนั้นหากจำเลยสมัครใจที่จะติดกำไล EM และผู้ประกันวางเงินประกันตามเสนอ ให้เบิกตัวจำเลยมาทำสัญญาประกันตัวต่อไป”

อย่างไรก็ตาม ในคดีตาม ม.116 ของทานตะวันและแฟรงค์ที่ได้ยื่นคำร้องขอประกันตัวไปในวันเดียวกันนั้น ศาลอาญา ได้มีคำสั่งไม่อนุญาตให้ประกันตัว โดยระบุสั้น ๆ ว่า ไม่มีเหตุเปลี่ยนแปลงคำสั่งเดิม

มีข้อน่าสังเกตว่า การยื่นประกันตัวในวันที่ 22 พ.ค. โดยเฉพาะในกรณีของคดี ม.112 จากการไลฟ์สดหน้า UN ศาลได้ระบุคำสั่งที่น่าสนใจว่า พฤติการณ์ของทานตะวันได้ส่อให้เห็นว่าจำเลยไม่เคยหลบหนี ซึ่งในคดีดังกล่าวเป็นคดีที่มีโทษสูงกว่า ม.116 ที่ศาลไม่อนุญาตให้ประกันตัว และระบุคำสั่งว่าจำเลยได้มาตามนัดหมายทางคดีทุกนัด และไม่เคยมีพฤติการณ์หลบหนีในคดีที่มีโทษสูงกว่านั้น ย่อมแสดงให้เห็นเจตนาการมาต่อสู้คดีของจำเลย  ดังนั้น เหตุผลของการออกคำสั่งไม่ให้ประกันตัวในคดี ม.116 โดยระบุคำสั่งเพียงว่า ‘ไม่มีเหตุเปลี่ยนแปลงคำสั่งเดิม’  จึงเป็นความลักลั่นของการใช้ดุลยพินิจในการออกคำสั่งประกันตัวที่ไม่อาจสามารถหาคำตอบได้ 

แต่ภายหลังในวันที่ 27 พ.ค. 2567 ศาลอาญาได้มีคำสั่งอนุญาตให้ประกันตัวทานตะวันในคดี ม.112 แล้ว ทนายความได้ยื่นคำร้องขอประกันตัวทานตะวันในคดี ม.116 อีกครั้ง ซึ่งถือว่าเป็นการยื่นประกันตัวในคดีดังกล่าวครั้งที่ 10 แล้วของตะวัน ก่อนที่ศาลจะมีคำสั่งอนุญาตให้ประกันตัว โดยให้วางหลักทรัพย์เป็นจำนวนเงิน 100,000 บาท 

ในส่วนของแฟรงค์ ทนายความได้เข้ายื่นขอประกันตัวเขาทันทีในวันถัดมา (28 พ.ค. 2567) ภายหลังที่ศาลมีคำสั่งอนุญาตให้ประกันตัวตะวัน ศาลก็ได้มีคำสั่งอนุญาตเช่นเดียวกัน ระบุคำสั่งโดยสรุปว่า จำเลยถูกขังมาเป็นระยะเวลาหนึ่งพอสมควรแล้ว พฤติการณ์แห่งคดีมีเหตุเปลี่ยนแปลงไป อนุญาตให้ปล่อยตัวชั่วคราว วางหลักทรัพย์เป็นจำนวนเงินเท่ากันกับของทานตะวัน ซึ่งเป็นคู่ความในคดีนี้ 

ในส่วนของ “ถนอม” ชายไร้บ้าน ซึ่งถูกจับกุมและศูนย์ทนายฯ เพิ่งได้รับแจ้งว่าเขาถูกคุมขังอยู่ที่เรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ ตั้งแต่ต้นช่วงเดือนพฤษภาคม 2567 สืบเนื่องจากเหตุคดีชุมนุมเมื่อวันที่ 20 มี.ค. 2564 บริเวณแยกคอกวัว ทนายความได้เข้ายื่นคำร้องขอประกันตัว ก่อนที่ในวันที่ 31 พ.ค. ศาลจะมีคำสั่งอนุญาตให้ประกันตัวถนอม โดยให้วางหลักทรัพย์เป็นจำนวนเงิน 35,000 บาท

นอกจากนี้ยังมีกรณีของชายวัย 53 ปีที่ได้รับการประกันตัว เมื่อวันที่ 25 มิ.ย. 2567  รวมถึง “แอมป์” ณวรรษ เลี้ยงวัฒนา นักกิจกรรมทางการเมืองวัย 29 ปีที่ถูกศาลออกหมายจับและไม่ให้ประกันตัวกรณีมานัดศาลล่าช้า ในนัดตรวจพยานหลักฐาน ในคดี ม.112 และ ม.116 กรณีชุมนุม #ม็อบ25พฤศจิกาไปscb เมื่อวันที่ 2 ก.ค. 2567 ทำให้เขาถูกส่งตัวเข้าเรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ ทันที 

ต่อมาวันที่ 4 ก.ค. 2567 ทนายความได้ยื่นประกันตัวแอมป์ต่อศาลอาญา ระบุในคำร้องว่าจำเลยมีโรคประจำตัวติดเชื้อ HIV จำเป็นต้องกินยาต้านไวรัสให้ตรงเวลาทุกวัน ก่อนศาลอนุญาตให้ประกันตัวในระหว่างพิจารณาคดี  ระบุในคำสั่งว่า เห็นว่าจำเลยมีปัญหาสุขภาพ ต้องพบแพทย์รับยาเป็นระยะ อีกทั้งจำเลยได้มารายงานตัวต่อศาลในวันต่อมา และยอมวางหลักประกันเพิ่มจากเดิม เชื่อว่าหากจำเลยได้รับการปล่อยชั่วคราวจะไม่หลบหนี โดยศาลให้วางเงินประกัน 200,000 บาท ซึ่งได้รับความช่วยเหลือจากกองทุนราษฎรประสงค์ในส่วนหนึ่ง และศาลไม่ได้กำหนดเงื่อนไขใด ๆ เพิ่มเติม 

ในกรณีของผู้ต้องขังเด็ดขาดที่ครบกำหนดโทษในครึ่งปี 2567 นี้ และได้รับการปล่อยตัว พบว่ามีอย่างน้อย 4 ราย ได้แก่ “โย่ง”, เอกชัย หงส์กังวาน, “ปริทัศน์” และ สุวิทย์ 

และยังมีผู้ต้องขังที่ได้รับการพักโทษ 1 ราย ได้แก่ “มะ ณัฐชนน” ได้รับการปล่อยตัวออกจากเรือนจำพิเศษกรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 31 ก.ค. 2567 เป็นรายล่าสุดของครึ่งปีแรก หลังได้รับการพักโทษจากการถูกคุมขังในคดีที่เกี่ยวเนื่องกับการครอบครองวัตถุระเบิดในพื้นที่ชุมนุม จาก #ม็อบ12มิถุนา65 ภายใต้เงื่อนไขการคุมความประพฤติ การติดกำไล EM และการห้ามเดินทางออกนอกจังหวัดที่อาศัยอยู่ ทำให้สิ้นสุดการคุมขังเป็นระยะเวลา 723 วัน หรือเกือบ 2 ปี

.

ผู้ต้องขังคดีมาตรา 112 และ ผู้ต้องขังคดีครอบครองวัwตถุระเบิด มีแนวโน้มถูกขังชนป้าย ไร้แววสิทธิประกันตัวในศาลสูง

ช่วงครึ่งปีแรกของ 2567 พบว่าอัตราการยื่นประกันตัวในคดีมาตรา 112 – 116 มีสูงที่สุดถึง 85 ครั้ง โดยปัจจุบันมีผู้ต้องขังในคดีดังกล่าวที่อยู่ในระหว่างพิจารณา จำนวน 17 ราย และคดีที่เกี่ยวเนื่องกับการครอบครองวัตถุระเบิดอีก 7 ราย

ในจำนวนผู้ต้องขังคดี ม.112 – 116 ที่ยื่นประกันตัวมีเพียงแค่ “ตะวัน – แฟรงค์” เท่านั้นที่ได้ประกันตัว ส่วนผู้ต้องขังรายอื่นที่มีคำพิพากษาในศาลชั้นต้นแล้ว ตลอดจนผู้ต้องขังที่ถูกคุมขังข้ามปีล้วนแล้วแต่ถูกศาลปฏิเสธคืนสิทธิประกันตัวทั้งสิ้น 

ทั้งในกรณีของผู้ต้องขังคดีเหตุเกี่ยวกับการเผา – ทำลาย และมีวัตถุระเบิด 7 ราย ได้แก่  ถิรนัย, ชัยพร, ประวิตร, ขจรศักดิ์, คเชนทร์, ไพฑูรย์ และสุขสันต์ ซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นผู้ต้องขังทางการเมือข้ามปี 2566 และถูกคุมขังมาระยะหนึ่ง โดยไม่มีคดีใดที่ถูกศาลพิพากษาถึงที่สุด โดยเฉพาะถิรนัย และชัยพร ซึ่งเป็นสองนักกิจกรรมและการ์ดผู้ชุมนุมอิสระที่ถูกคุมขังนานมานานที่สุดในระลอกนี้ ตั้งแต่เมื่อวันที่ 15 ก.พ. 2566 

เมื่อวันที่ 16 ก.ค. 2567 ที่ผ่านมา ศาลอาญาได้มีนัดฟังคำพิพากษาของศาลอุทธรณ์ในคดีของ “ถิรนัย – ชัยพร” นักกิจกรรมและการ์ดผู้ชุมนุมวัย 23 และ 24 ปีตามลำดับ โดยศาลอุทธรณ์เห็นว่าที่ศาลชั้นต้นพิพากษาลงโทษจำคุก 6 ปีนั้นหนักเกินไป จึงพิพากษาแก้โทษ เป็นจำคุกจำเลยคนละ 3 ปี จำเลยให้การรับสารภาพ จึงลดโทษเหลือจำคุกคนละ 1 ปี 6 เดือน

และเมื่อนับรวมวันฟังคำพิพากษาศาลชั้นต้น เมื่อวันที่ 15 ก.พ. 2566 จนถึงวันที่ 16 ก.ค. 2567 ถิรนัยและชัยพรถูกขังมาแล้วเป็นระยะเวลา 518 วัน หรือ 1 ปี 5 เดือน 1 วัน ทำให้ทั้งสองคนจะถูกปล่อยตัวในช่วงกลางเดือนสิงหาคม 2567 นี้ ตามโทษในคำพิพากษาของศาลอุทธรณ์

.

ศาลชั้นต้นมีแนวโน้มไม่พิจารณาคำสั่งประกันตัว ส่งศาลอุทธรณ์ – ฎีกาเป็นผู้พิจารณาคำสั่ง

อย่างไรก็ตาม มีข้อน่าสังเกตว่าในทุกคดีที่ศาลชั้นต้นมีคำพิพากษาแล้ว โดยตั้งแต่ปี 2566 เป็นต้นมา แนวโน้มของคำสั่งมักไม่ถูกพิจารณาโดยศาลชั้นต้น แต่มักจะส่งให้ศาลอุทธรณ์ – ฎีกาเป็นผู้พิจารณาคำร้องขอประกันตัว

ทั้งนี้ ใน ข้อบังคับประธานศาลฎีกา ว่าด้วยการปล่อยชั่วคราวและวิธีการเรียกประกันในคดีอาญา พ.ศ. 2565 ในข้อที่ 24 ได้ระบุไว้ว่า กรณีที่ศาลชั้นต้นหรือศาลอุทธรณ์พิพากษาลงโทษจำคุกจำเลยไม่เกิน 5 ปี ไม่ว่าจะเป็นคดีที่ต้องห้ามอุทธรณ์ ฎีกาในปัญหาข้อเท็จจริง หรือคดีที่ต้องขออนุญาตฎีกาก็ตาม

หากจำเลยไม่เคยถูกคุมขังมาก่อน หรือได้รับการประกันตัวในระหว่างพิจารณาของศาลชั้นต้นและอุทธรณ์ โดยไม่มีพฤติการณ์จะหลบหนีหรือก่อภัยอันตรายใด ๆ ให้ศาลชั้นต้นพิจารณาสั่งประกันได้ โดยใช้วิธีการอย่างเดียวกับการประกันในระหว่างพิจารณา หรือใช้เงื่อนไขประกันที่เข้มงวดเพิ่มมากขึ้นก็ได้ โดยไม่จำเป็นต้องส่งให้ศาลสูงเป็นผู้สั่งเอง

แต่สิ่งที่น่าสนใจคือ แนวโน้มของการพิจารณาคำสั่งประกันตัวในคดีการเมืองหลังศาลชั้นต้นมีคำพิพากษา ของจำเลยหลายคนไม่ถูกสั่งในศาลชั้นต้น แต่จะถูกส่งให้ศาลสูงเป็นผู้พิจารณาทันทีภายหลังมีคำพิพากษาแล้ว 

การใช้ดุลยพินิจของศาลชั้นต้นดังกล่าว ทำให้การขอประกันตัวจำเลยในคดีการเมืองมีแนวโน้มยากลำบากมากขึ้น เนื่องจากในช่วงหลัง ศาลสูงมีแนวโน้มจะไม่อนุญาตให้ประกันตัวในคดีมาตรา 112 หรือคดีเกี่ยวกับวัตถุระเบิด  แม้จำเลยจะไม่เคยมีพฤติการณ์หลบหนี และมีที่อยู่เป็นหลักแหล่ง ประกอบกับเมื่อคำสั่งประกันตัวในครั้งแรกหลังมีคำพิพากษา ถูกสั่งโดยศาลที่สูงกว่าแล้ว การขอประกันตัวในครั้งถัด ๆ ไป ก็มักจะถูกส่งไปพิจารณาโดยศาลสูงเช่นเดิม ทำให้จำเลยหลายคนไม่ได้รับการประกันตัวเรื่อยมา

นอกจากนั้น การไม่ได้รับการประกันตัวทำให้หลายคนได้ตัดสินใจไม่ต่อสู้คดีต่อในศาลสูง ทั้งศาลอุทธรณ์และศาลฎีกา ต้องยินยอมให้คดีสิ้นสุดลง เพื่อรับโทษและรู้วันเวลาออกที่แน่นอน พร้อมกับไปสู่ช่องทางอภัยโทษหรือพักโทษต่าง ๆ กรณีลักษณะนี้ อาทิ กรณีของทีปกร, วารุณี หรือพรชัย