กลไกพิเศษ UN แสดงความกังวลต่อรัฐบาลไทยกรณีดำเนินคดีต่อนักกิจกรรม 9 คน ในกรณี Melayu Raya 2022

ต่อมา ในวันที่ 14 ธันวาคม 2566 ผู้จัดงานและผู้เกี่ยวข้องกับกิจกรรม Melayu Raya 2022 จำนวน 9 คนได้รับหมายเรียกจากตำรวจภูธรจังหวัดปัตตานีให้เข้ารับทราบข้อกล่าวหาในวันที่ 9 มกราคม 2567 โดยถูกกล่าวหาตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 116 (ยุยงปลุกปั่น) มาตรา 209 (อั้งยี่) มาตรา 210 (ซ่องโจร) และ พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ ซึ่งในวันนัดหมาย ผู้ถูกกล่าวหาทั้ง 9 พร้อมทนายความ ญาติ ผู้สังเกตการณ์ และตัวแทนภาคประชาสังคมได้เดินทางไปยังสถานีตำรวจภูธรสายบุรี จังหวัดปัตตานี เพื่อรับทราบข้อกล่าวหา โดยทั้งหมดให้การปฏิเสธ และต่อมาในวันที่ 12 มีนาคม 2567 ได้ยื่นคำให้การเป็นลายลักษณ์อักษรพร้อมเอกสารประกอบต่อพนักงานสอบสวน

ในบันทึกแจ้งข้อกล่าวหา พนักงานสอบสวนระบุกล่าวหาว่า “ผู้ต้องหากับพวกได้มีการกล่าวถ้อยคำบนเวทีอันมีลักษณะยุยงปลุกปั่นและปลุกระดมว่ามีศัตรูมาทำลายชาติมลายูปาตานี ทำให้เสียเอกราช เยาวชนต้องรวมตัวกันทำให้หมดไปซึ่งการถูกกดขี่ข่มเหง การกล่าวถ้อยคำว่าวันรายอที่ 3 เป็นวันเยาวชนแห่งชาติปาตานี กิจกรรมร้องเพลงปลุกใจมีเนื้อหาทำนองให้เยาวชนร่วมกันปฏิวัติกอบกู้เอกราชปาตานี”

อย่างไรก็ตาม ในวันที่ 23 ม.ค. 2568 ศาลจังหวัดปัตตานี พนักงานอัยการ สำนักงานอัยการพิเศษฝ่ายคดีอาญา 4 ภาค 9 มีคำสั่งฟ้องข้อกล่าวหาตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 116 (ยุยงปลุกปั่น) มาตรา 209 (อั้งยี่) มาตรา 210 (ซ่องโจร) และพ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ จากกรณีการจัดกิจกรรมมลายูรายา 2022 ต่อนักกิจกรรมทั้ง 9 คน

ณ ปัจจุบัน สถานะทางคดีดังกล่าวอยู่ในระหว่างการรอพิจารณาคดีในชั้นศาล ซึ่งจะมีการนัดสืบพยานครั้งแรกในวันที่ 29 ก.ค. 2568

ทั้งนี้ บรรดาภาคประชาสังคม เห็นว่าการดำเนินคดีต่อบุคคลดังกล่าวนั้น เป็นการละเมิดสิทธิเสรีภาพในการแสดงออก เสรีภาพในการชุมนม และเสรีภาพทางศาสนาเพื่อให้มีการตรวจสอบโดยกลไกระหว่างประเทศ จึงส่งคำร้องเรียน เพื่อให้รัฐบาลไทยคำนึงและทบทวนตามข้อเรียกร้อง และปฏิบัติตามพันธกรณีภายใต้กฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศที่ประเทศไทยได้ให้สัต

ย้อนอ่านเนื้อหาของคำร้องเรียนได้ ที่นี่

นอกจากนั้นแล้ว กลไกพิเศษแห่งสหประชาชาติยังแสดงความกังวลว่ารัฐไทยมองการใช้เสรีภาพในการแสดงออกและการเฉลิมฉลองทางวัฒนธรรมเป็นการสนับสนุนการยุยงปลุกปั่นหรือการต่อต้านรัฐ การดำเนินคดีในลักษณะดังกล่าวอาจจะสร้างสภาวะความหวาดกลัว (chilling effect) ต่อการใช้เสรีภาพในการแสดงออกและการชุมนุมโดยสงบ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ ที่ปรากฏเหตุการณ์การถดถอยของพื้นที่พลเมือง (civic space) อันเป็นผลมาจากการคุกคามโดยการใช้กฎหมาย (judicial harassment) และการปราบปรามในรูปแบบอื่น ๆ ต่อนักปกป้องสิทธิมนุษยชน นักกิจกรรม นักข่าว จากการใช้เสรีภาพขั้นพื้นฐาน

กลไกพิเศษแห่งสหประชาชาติยังได้มีข้อเรียกร้องต่อรัฐ ดังต่อไปนี้

1. เรียกร้องให้รัฐให้ข้อมูลหรือความคิดเห็นเพิ่มเติม สืบเนื่องจากการร้องเรียนตามที่กลไกพิเศษฯ ได้รับ ซึ่งรวมไปถึงข้อมูลเกี่ยวกับข้อเท็จจริงและข้อกฎหมายที่นำมาประกอบการดำเนินคดีต่อนักกิจกรรม พร้อมทั้งชี้แจงถึงมาตรการที่ได้ทำหรือที่น่าจะได้ทำ เพื่อเป็นการประกันสิทธิในการได้รับการพิจารณาคดีอย่างเป็นธรรม และอธิบายว่ามาตรการเหล่านี้สอดคล้องกับกระบวนการอันควรตามกฎหมาย (due process) และมาตรฐานการพิจารณาคดีคดีอย่างเป็นธรรม และหลักประกันทางกฎหมายที่เกี่ยวข้องอย่างไร โดยพิจารณาพันธกรณีของประเทศไทยภายใต้กฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ
2. เรียกร้องให้รัฐชี้แจงถึงมาตรการที่ได้ทำ เพื่อประกันว่าบุคคล ซึ่งรวมไปถึงนักกิจกรรม นักข่าว ผู้นำภาคประชาสังคม ซึ่งมาจากกลุ่มทางวัฒนธรรม นักศึกษา และนักปกป้องสิทธิมนุษยชน ในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้ นั้นสามารถใช้สิทธิเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบ เสรีภาพในการแสดงออก และสิทธิในการมีส่วนร่วมทางวัฒนธรรม โดยปราศจากการข่มขู่หรือการดำเนินคดี ได้อย่างสอดคล้องกับมาตรฐานและกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่างประเทศ
3. เรียกร้องให้รัฐให้ข้อมูลเกี่ยวกับมาตรการอย่างเฉพาะเจาะจงที่ได้ใช้เพื่อประกันว่านักปกป้องสิทธิมนุษยชนในพื้นที่สามจังหวัดชายแดนภาคใต้สามารถดำเนินงานได้อย่างถูกต้องตามกฎหมายในสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัยและเอื้ออำนวย โดยที่ไม่ต้องหวาดกลัวที่จะถูกคุกคามหรือข่มขู่จากเจ้าหน้าที่ หรือ ตัวแทนอื่นใดที่ดำเนินการในนามหรือด้วยความยินยอมของเจ้าหน้าที่ดังกล่าว

ภายหลังจากนั้น วันที่ 16 พ.ค. 2568 ผู้รายงานพิเศษเรื่องนักปกป้องสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาติ Mary Lawlor ได้เผยแพร่แถลงการณ์แสดงความกังวลอันสืบเนื่องมาจากการจัดกิจกรรม Melayu Raya 2022 อีกทั้งยังได้อ้างอิงถึงความเห็นจากคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งชาติ (กสม.) ที่ได้ออกไว้เมื่อวันที่ 17 ม.ค. 2568 ที่ได้ออกความเห็นต่อกรณีดังกล่าวไว้ว่า “ไม่ปรากฏว่ามีการกระทำที่เป็นการยุยงปลุกปั่นให้เกิดความแตกแยกเช่นกัน จึงเห็นว่า การดำเนินคดีกับนักกิจกรรมในพื้นที่จังหวัดชายแดนภาคใต้ทั้งสองกรณีนี้เป็นการใช้กฎหมายเป็นเครื่องมือยับยั้งการใช้เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็นเกินสมควรแก่เหตุ อันเป็นการละเมิดสิทธิมนุษยชน”

สิทธิเสรีภาพทางความคิด มโนธรรม และศาสนา

สิทธิในการใช้เสรีภาพทางความคิด มโนธรรม และศาสนา เป็นสิทธิที่ได้รับการคุ้มครองภายใต้ข้อ 18 แห่งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง หรือ ICCPR ซึ่งครอบคลุมไปถึง “เสรีภาพในการแสดงออกทางศาสนา หรือความเชื่อของตนในการสักการบูชา การปฏิบัติ การประกอบพิธีกรรม และการสอน ไม่ว่าจะโดยลำพังตัวเอง หรือในชุมชนร่วมกับผู้อื่น ไม่ว่าจะต่อสาธารณะชน หรือเป็นการส่วนตัว”

ภายใต้ข้อ 18(3) ของ ICCPR รัฐจะจำกัดสิทธิในการแสดงออกซึ่งศาสนาหรือความเชื่อของบุคคลได้ก็ต่อเมื่อการจำกัดนั้นมีกฎหมายมารองรับ โดยต้องคำนึงถึงความจำเป็น เพื่อรักษาความปลอดภัย ความสงบเรียบร้อย สุขอนามัย หรือศีลธรรมของประชาชน หรือเพื่อคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพขั้นพื้นฐานของบุคคลอื่น

สิทธิเสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น และเสรีภาพในการแสดงออก

ข้อ 19 แห่งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมืองได้ให้การคุ้มครอง สิทธิในการใช้เสรีภาพในการแสดงความคิดเห็น และเสรีภาพในการแสดงออก อย่างไรก็ตาม ก่อนหน้านี้ คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติยังได้ออกความเห็นทั่วไป ฉบับที่ 34 เพื่อกำหนดให้บรรดารัฐภาคีภายใต้กติการะหว่างประเทศฯ รับประกันสิทธิในการใช้เสรีภาพในการแสดงออก ซึ่งครอบคลุมไปถึง “วาทกรรมทางการเมือง คำวิจารณ์ประเด็นส่วนตัวและประเด็นสาธารณะ การสำรวจความคิดเห็น การถกประเด็นในเรื่องสิทธิมนุษยชน วารสารศาสตร์ การแสดงออกทางวัฒนธรรมและศิลปะ การสอน และวาทกรรมเกี่ยวกับศาสนา” 

นอกจากนั้นแล้วรัฐภาคีภายใต้กติการะหว่างประเทศฯ ยังมีหน้าที่ในการใช้มาตรการอย่างมีประสิทธิภาพในการป้องกันการโจมตีอันมีความมุ่งหมายเพื่อปิดปากบุคคลที่ได้ใช้เสรีภาพในการแสดงออก

แม้สิทธิในการใช้เสรีภาพในการแสดงออกนั้นจะเป็นสิทธิที่ถูกจำกัดได้ โดยต้องบัญญัติไว้ภายใต้บทบัญญัติทางกฎหมาย และต้องคำนึงถึงหลักความจำเป็นและหลักการได้สัดส่วน อย่างไรก็ตามคณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติได้ย้ำว่า การให้ความสำคัญระหว่างสิทธิและข้อจำกัด และระหว่างบรรทัดฐานและข้อยกเว้นจะต้องไม่สลับกัน โดยการจำกัดสิทธินั้นต้องใช้ “เครื่องมือที่รบกวนการใช้เสรีภาพในการแสดงออกน้อยที่สุดในบรรดาเครื่องมือที่สามารถทำหน้าที่ปกป้องได้”

สิทธิเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบ

สิทธิในเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบ เป็นสิทธิที่ได้รับการคุ้มครองภายใต้ข้อ 21 แห่งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ซึ่งเมื่อพิจารณาตามความเห็นทั่วไป ฉบับที่ 37นั้นคุ้มครองครอบคลุมไปถึงการชุมนุมในทุกที่ไม่ว่าจะจัดขึ้นในที่ใดก็ตาม ไม่ว่าจะเป็นกลางแจ้ง ในร่ม หรือทางออนไลน์ ในพื้นที่สาธารณะและส่วนตัว และไม่ว่าจะเป็นรูปแบบใดก็ตาม เช่น การเดินขบวนประท้วง การประชุม การเดินขบวน การชุมนุม การนั่งประท้วง พิธีรำลึกด้วยการจุดเทียน และแฟลชม็อบ 

โดยสิทธิดังกล่าว “จะจำกัดไม่ได้ นอกจากจะกำหนดโดยกฎหมายและเพียงเท่าที่จำเป็นสำหรับสังคมประชาธิปไตย เพื่อประโยชน์แห่งความมั่นคงแห่งชาติ หรือความปลอดภัย ความสงบเรียบร้อย การสาธารณสุข หรือศีลธรรมของประชาชนหรือการคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของบุคคลอื่น”

ยิ่งไปกว่านั้น รัฐจำต้องให้ผู้เข้าร่วมการชุมนุมกำหนดวัตถุประสงค์หรือเนื้อหาของการแสดงออกได้อย่างเสรี โดยแนวทางการปฏิบัติหน้าที่ของเจ้าหน้าที่ต่อการชุมนุมโดยสงบ รวมไปถึงการบังคับใช้ข้อห้ามต่าง ๆ ต้องเป็นไปตามหลักการไม่แทรกแซงเนื้อหาของการชุมนุม (content neutral) และต้องไม่ขึ้นอยู่กับอัตลักษณ์ของผู้เข้าร่วมชุมนุมหรือความสัมพันธ์ระหว่างผู้เข้าร่วมชุมนุมกับเจ้าหน้าที่

แม้ว่าในบางกรณีเวลา สถานที่ และวิธีการอาจถูกจำกัดได้ตามหลักของข้อ 21 แห่งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง แต่โดยธรรมชาติแล้วการชุมนุมเป็นการแสดงออกในรูปแบบหนึ่ง ฉะนั้นแล้วผู้ชุมนุมต้องได้รับอนุญาตในการจัดการชุมนุมในสถานที่ที่อยู่ในระยะของการได้รับการมองเห็นและได้ยิน (sight and sound) ของกลุ่มเป้าหมายของการชุมนุม

ในประเด็นเรื่องการใช้ธง, เครื่องแบบ, สัญลักษณ์ และ ป้าย คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติได้ระบุไว้ในความเห็นทั่วไป ฉบับที่ 37 โดยมองว่าเป็นการกระทำที่ชอบด้วยกฎหมาย และไม่ควรถูกจำกัด แม้ว่าสัญลักษณ์ดังกล่าวจะแสดงถึงเหตุการณ์อันน่าเจ็บปวดในอดีต และการจำกัดซึ่งสิทธิในการแสดงออกโดยใช้สัญลักษณ์ในรูปแบบดังกล่าวนั้นสามารถจำกัดได้โดยคำนึงถึงความเหมาะสม หากการใช้การแสดงออกโดยใช้สัญลักษณ์เป็นการปลุกระดมให้เกิดการเลือกปฏิบัติ ความมุ่งร้าย หรือความเกลียดชัง โดยตรงและอย่างชัดเจน

สิทธิในการมีส่วนร่วมทางวัฒนธรรม

สิทธิในการมีส่วนร่วมทางวัฒนธรรมเป็นสิทธิที่ได้รับการรับรองตามข้อ 15 แห่งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิทางเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมโดยรัฐภาคีต้องเคารพต่อการใช้และพัฒนากิจกรรมทางวัฒนธรรม และสิทธิของทุกคนในการเข้าถึงมรดกทางวัฒนธรรมและภาษาของตนเองและผู้อื่น ตลอดจนเคารพเสรีภาพซึ่งเป็นสิ่งจำเป็นต่อการสร้างสรรค์ทางศิลปะและวัฒนธรรม อีกทั้งข้อ 27 แห่งกติการะหว่างประเทศว่าด้วยสิทธิพลเมืองและสิทธิทางการเมือง ได้กำหนดว่า รัฐภาคีอันประกอบไปด้วยชนกลุ่มทางชาติพันธุ์ ศาสนา หรือภาษา ซึ่งรวมบุคคลที่เป็นสมาชิกของชนกลุ่มดังกล่าวจะต้องไม่ถูกปฏิเสธสิทธิในทางวัฒนธรรม การนับถือและปฏิบัติตามศาสนาของตน หรือการใช้ภาษาของตนเอง

ทั้งนี้ รัฐต้องละเว้นจากการแทรกแซงการกระทำและการเข้าถึงกิจกรรมทางวัฒนธรรม สินค้า และบริการทางวัฒนธรรม รวมไปถึงยกเลิกหรือสั่งห้ามกิจกรรมทางวัฒนธรรมในศิลปะและรูปแบบการแสดงออกอื่น ๆ 

คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติยังได้ย้ำอีกว่า การคุ้มครองความหลากหลายทางวัฒนธรรมเป็นหน้าที่ทางจริยธรรมที่ไม่สามารถแยกออกจากการเคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ และทุกคนมีสิทธิที่จะมีส่วนร่วมทางวัฒนธรรม รวมถึงสิทธิในการเลือกอัตลักษณ์ของตนเอง การระบุหรือไม่ระบุตัวตนกับชุมชนใดชุมชนหนึ่งหรือหลายชุมชน หรือการเปลี่ยนแปลงทางเลือกนี้ ตลอดจนการปฏิบัติตามวิถีทางวัฒนธรรมของตนเอง และยังเน้นย้ำว่า ห้ามมิให้ผู้ใดถูกเลือกปฏิบัติเพียงเพราะเขาเลือกที่จะเป็นหรือไม่เป็นสมาชิกของชุมชนหรือกลุ่มวัฒนธรรมใดโดยเฉพาะ 

การไม่เลือกปฏิบัติตามเชื้อชาติ สีผิว หรือชาติกำเนิดหรือชาติพันธุ์

ข้อ 5 แห่งอนุสัญญาว่าด้วยการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติในทุกรูปแบบ หรือ CERD ได้กำหนดให้รัฐภาคีมีหน้าที่ในการห้ามและขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติในทุกรูปแบบ และจะประกันสิทธิของทุกคนให้มีความเสมอภาคตามกฎหมาย

เมื่อพิจารณาตามบริบทของประเทศไทย พบว่า ภายใต้ข้อสังเกตท้ายรายงาน (concluding observation) โดยรวมจากรายงานฉบับที่ 4 ถึงฉบับที่ 8 ของประเทศไทย ภายใต้กลไกของคณะกรรมการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติ (CERD) เคยได้แสดงความกังวลเกี่ยวกับการข่มขู่ การตอบโต้ และการคุกคามที่เพิ่มมากขึ้น ซึ่งรวมถึงการคุกคามผ่านกระบวนการยุติธรรม ที่มุ่งเป้าไปยังนักปกป้องสิทธิมนุษยชน โดยเฉพาะผู้ที่เรียกร้องสิทธิของกลุ่มชาติพันธุ์และกลุ่มชาติพันธุ์-ศาสนา อันเนื่องมาจากการทำงานด้านสิทธิมนุษยชน

นอกจากนี้ คณะกรรมการขจัดการเลือกปฏิบัติทางเชื้อชาติ จึงได้ให้ข้อเสนอแนะต่อประเทศไทย ให้“ดำเนินการสอบสวนอย่างมีประสิทธิภาพ เร่งด่วน รอบด้าน และเป็นกลาง” ในกรณีที่มีการคุกคามนักป้องสิทธิมนุษยชนตามที่ได้ระบุในข้างต้น และให้ดำเนินมาตรการเพื่อ “สร้างพื้นที่เปิดกว้างและปลอดภัย” สำหรับการดำเนินงานของภาคประชาสังคม โดยมีเป้าหมายเพื่อ “เอื้ออำนวยให้การทำงานของนักปกป้องสิทธิมนุษยชนเป็นไปอย่างปลอดจากการข่มขู่ คุกคาม และการตอบโต้ในทุกรูปแบบ”

• Facebook
• X
• Line

ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง

อัยการสั่งฟ้องคดี ม.116 ของ 9 นักกิจกรรมชาวมลายูจากการจัดกิจกรรมมลายูรายา 2022 จ. ปัตตานี

26/02/256826/02/2025 ข่าวสาร

เมื่อวันที่ 23 ม.ค. 2568 ที่ศาลจังหวัดปัตตานี พนักงานอั […]

admin05

26/02/2568

กลไกพิเศษ UN ได้คำร้องเรียน 5 นักกิจกรรมชาวมลายู ถูกดำเนินคดี ม.116 จากการจัดเสวนาและประชามติจำลองเกี่ยวกับ “สิทธิในการกำหนดชะตากรรมตนเอง”

28/02/256812/03/2025 ข่าวสาร

เมื่อวันที่ 6 ธ.ค. 2567  ศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมน […]

admin05

28/02/2568

จำคุก “ไผ่” 2 ปี 12 เดือน “ครูใหญ่” 2 ปี ผิด ม.112 เหตุปราศรัยปฏิรูปสถาบันกษัตริย์ที่ภูเขียว เข้าเรือนจำรอศาลอุทธรณ์สั่งประกัน

13/09/256715/09/2024 ข่าวสาร

13 ก.ย. 2567 ศาลจังหวัดภูเขียวนัดฟังคำพิพากษาในคดีที่ “ […]

TLHR

13/09/2567

สืบพยานต่อแล้ว! คดี #19กันยาทวงอำนาจคืนราษฎร แม้เอกสารสำคัญที่ฝ่ายจำเลยขอยังไม่เข้าสู่สำนวน ศาลให้สืบพยานที่ไม่เกี่ยวข้องกับเอกสารไปก่อน

14/11/256716/11/2024 ข่าวสาร

วันที่ 13 – 15, 20 – 22 พ.ย., 3 – 4, […]

Admin21

14/11/2567

HRDPATANI นักปกป้องสิทธิชายแดนใต้ พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ มาตรา 116 เสรีภาพในการชุมนุม เสรีภาพในการแสดงออก