เมื่อใคร ๆ ก็ชมถ่ายทอดเหตุการณ์จากห้องพิจารณาคดีได้

มนทนา ดวงประภา

ในช่วงเดือนเมษายน 2568 ศาลอาญาเริ่มมีคำสั่งห้ามไม่ให้ใครนำเหตุการณ์ในห้องพิจารณาคดีและในศาลอาญาถ่ายทอดเผยแพร่สู่สาธารณะโดยไม่ได้รับอนุญาต โดยเริ่มพบในคดีตามมาตรา 112 หรือคดีที่ประชาชนให้ความสนใจ อาทิเช่น คดีของอานนท์ นำภา, คดีของทานตะวัน ตัวตุลานนท์ ลักษณะเป็นคำสั่งห้ามในรายคดีที่เหมือนกันทั้งหมด แม้จะต่างองค์คณะที่พิจารณา

ความเข้มงวดที่เกิดขึ้นในห้องพิจารณาคดีเกี่ยวกับสิทธิและเสรีภาพนี้ ชวนให้ไตร่ตรองว่า ในคดีความที่ประชาชนให้ความสนใจอย่างกว้างขวาง คดีที่มีประเด็นให้สังคมได้ถกเถียงแลกเปลี่ยน หรือคดีที่มีความสำคัญต่อความเปลี่ยนแปลงในสังคม ในบริบทโลกที่กว้างออกไป ศาลจัดการกับความสนใจของสาธารณชนแบบนี้อย่างไร

บทความนี้ชวนสำรวจบางส่วนของตัวอย่างจากต่างประเทศ ซึ่งเหตุการณ์ในห้องพิจารณาคดีสามารถถูกถ่ายทอดในรูปแบบต่าง ๆ สู่สายตาของประชาชนทั่วไปได้ เพื่อสร้างความเปิดเผยโปร่งใสและทำให้ประชาชนที่สนใจติดตามคดีได้รับชมรับฟังได้โดยทั่วกัน

การออกอากาศจากห้องพิจารณาคดีคืออะไร

การออกอากาศจากห้องพิจารณาคดีเกิดขึ้นได้หลายบริบท เช่น การถ่ายทอดสดเหตุการณ์ในห้องพิจารณาผ่านโทรทัศน์ หรือผ่านสื่อออนไลน์สมัยใหม่ เพื่อให้สาธารณะได้ชมการพิจารณาคดีแบบสด ๆ หรือย้อนหลังผ่านการบันทึกเทปไว้ อีกบริบทหนึ่ง เช่น การถ่ายทอดสดทางเสียงเหตุการณ์ในห้องพิจารณา เพื่อให้สาธารณะได้ฟังการพิจารณาคดีแบบสด ๆ หรือเข้ามาฟังย้อนหลังได้

การออกอากาศห้องพิจารณาคดีสามารถเกิดขึ้นได้โดยอำนาจตุลาการเอง องค์กรตุลาการระหว่างประเทศ หรือองค์กรไม่แสวงหากำไรด้านสื่อที่ได้รับอนุญาตจากศาลแล้ว เช่น C-SPAN องค์กรไม่แสวงหากำไรของสหรัฐอเมริกาที่ก่อตั้งปี ค.ศ. 1979 (พ.ศ. 2522) และเริ่มปฏิบัติหน้าที่ในการถ่ายทอดเหตุการณ์สำคัญในกระบวนการยุติธรรมตั้งแต่ปี ค.ศ. 1981 (พ.ศ. 2524) ทั้งการสาบานตนเข้ารับตำแหน่งของผู้พิพากษาศาลสูง การถ่ายทอดสดในห้องพิจารณา หรือการไต่สวน/การสัมภาษณ์ผู้พิพากษาศาลสูงต่อความเห็นในการอนุญาตให้มีกล้องบันทึกภาพและเสียงในห้องพิจารณาในโอกาสต่าง ๆ ไว้

Gavel-to-gavel style of coverage การออกอากาศจากต้นจนจบแบบหนังม้วนเดียว

เมื่อวันที่ 11 เม.ย. 2561 C-SPAN¹ ได้รับอนุญาตจากศาลให้ถ่ายทอดสดผ่านช่องทางขององค์กร จากห้องพิจารณาของศาลอุทธรณ์สหรัฐในนัดหมายการโต้แย้งด้วยวาจาของคู่ความในคดีเกี่ยวกับคำสั่งของประธานาธิบดีโดนัลด์ ทรัมป์ ที่สั่งตัดงบประมาณกลางให้แก่เมืองที่ปลอดภัยต่อผู้ลี้ภัย หรือ sanctuary city โดยรัฐบาลกลางอุทธรณ์คำตัดสินของศาลชั้นต้นของสหรัฐที่ระงับคำสั่งของประธานาธิบดีไว้

เมื่อสังเกตองค์ประกอบหน้าเว็บไซต์แล้ว การถ่ายทอดสดจะประกอบไปด้วยการสรุปหัวข้อสั้น ๆ ว่าการพิจารณาคดีนี้เกิดขึ้นที่ศาลไหน ในประเด็นอะไร และศาลต้องพิจารณาประเด็นอะไรบ้าง แล้วก็ใส่ลิงค์วิดีโอการถ่ายทอดสดนั้นไว้ ซึ่งลิงค์นี้ยังสามารถแชร์ต่อในสื่อสังคมออนไลน์ทั้ง ทวิตเตอร์, เฟซบุ๊ก, อินสตราแกรม และอีเมล ได้อีกด้วย รวมถึงมีช่องทางให้ร้องเรียนเกี่ยวกับวิดีโอไว้อย่างเด่นชัด

ที่มา: C-SPAN

องค์ประกอบอื่นที่น่าสนใจ มีทั้งการถอดคำของคู่ความไว้เรียงตามลำดับเวลา, การแสดงภาพและข้อมูลว่ามีบุคคลใดบ้างที่อยู่ในวิดีโอที่เกี่ยวข้องกับคดี บุคคลนี้อยู่ในข้อมูลของ C-SPAN แล้วกี่วิดีโอ และหากวิดีโอใดมีความน่าสนใจเพิ่มเติมก็จะมีการตัดให้สั้นลงเฉพาะบุคคลนั้นไว้ตอนท้าย ๆ อีกด้วย

ที่มา: C-SPAN

C-SPAN มุ่งมั่นด้วยหลักการ gavel-to-gavel style of coverage มาตรฐานที่องค์กรใช้ในการดำเนินงานถ่ายทอดกระบวนการทางบริหาร นิติบัญญัติ และตุลาการ มากว่า 50 ปีให้กับพลเมืองสหรัฐ มาตรฐานนี้ได้แถลงไว้ต่อคณะกรรมาธิการเรื่องตุลาการของวุฒิสภาว่า C-SPAN จะออกอากาศการโต้แย้งด้วยวาจาในศาลทั้งหมดจากต้นจนจบ โดยไม่มีการแปลความ การให้ความเห็น หรือการวิเคราะห์ใด ๆ²

เป็นที่น่าสนใจว่ามีประเด็นถกเถียงเรื่องการอนุญาตให้มีการนำกล้องเข้าไปในห้องพิจารณาคดีได้ในสหรัฐอเมริกาเกิดขึ้นตั้งแต่ปี ค.ศ. 1988 (พ.ศ. 2531) และมีพัฒนาการทางสังคมเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน

การปฏิบัติที่เกิดขึ้นจริงยังต้องใช้ความร่วมมือระหว่างอำนาจตุลาการที่เห็นความสำคัญของความเปิดเผยโปร่งใส สร้างความรับผิดชอบต่อสังคมของกระบวนการยุติธรรม การให้คุณค่าในการศึกษาและประโยชน์สาธารณะต่อข้อเท็จจริงในคดีต่าง ๆ ลดการสร้างข้อมูลที่ผิดพลาดในสังคม รวมทั้งให้ความสำคัญกับวิชาชีพของสื่อมวลชนหรือองค์กรด้านประโยชน์สาธารณะที่ทำงานเพื่อส่งเสริมระบอบประชาธิปไตยอย่างยาวนาน

ฐานข้อมูลการถ่ายทอดเสียงจากห้องพิจารณา

ลองขยับมาดูในฝากการจัดการโดยฝ่ายตุลาการของสหรัฐฯ เองบ้าง ศาลสูงสุดของสหรัฐได้เปิดให้มีการเข้าถึงทั้งการถ่ายทอดเสียงสด และเทปบันทึกเสียงการโต้แย้งด้วยวาจาของคู่ความไว้ในหน้าเว็บไซต์อย่างเป็นทางการขององค์กร โดยฐานข้อมูลนี้มีตั้งแต่ปี ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) และจะถูกทำให้เป็นปัจจุบันเมื่อมีนัดหมายใหม่

ที่มา: Supreme Court of the United States

ศาลสูงสุดของสหรัฐได้เขียนคำอธิบายอย่างย่อไว้ว่า บันทึกเสียงการโต้แย้งด้วยวาจาทั้งหมดที่เกิดขึ้นในศาลสูงสุดที่ถูกโพสต์ไว้ในเว็บไซต์นี้ เป็นวันเดียวกันกับการพิจารณาคดีในศาล สาธารณะสามารถดาวน์โหลดไฟล์เสียงเพื่อรับฟังภายหลัง หรือฟังโดยตรงจากในเว็บไซต์นี้ได้

ศาลยังให้ข้อมูลเพิ่มว่า การบันทึกเสียงการโต้แย้งด้วยวาจาเริ่มทำตั้งแต่ปี ค.ศ. 1955 (พ.ศ. 2498) และบันทึกเหล่านี้เก็บรักษาไว้ที่สำนักบริหารของหอจดหมายเหตุและบันทึกเสียงแห่งชาติ (National Archives and Records Administration) ก่อนปี ค.ศ. 2010 (พ.ศ. 2553) บันทึกเสียงนี้จะถูกเก็บไว้จนครบรอบในแต่ละปีก่อนเผยแพร่ และสำนักบริหารฯ จะเป็นสถานที่เก็บข้อมูลอย่างเป็นทางการของไฟล์บันทึกเสียงเหล่านี้

ในบันทึกเสียงล่าสุดที่โพสต์ไว้ในเว็บไซต์ เมื่อวันที่ 21 เม.ย. 2568 พบว่าระบบเสียงดีเยี่ยมตลอดกว่า 1 ชั่วโมงครึ่ง และหากฟังไม่ทัน ทางศาลได้ถอดเทปเสียงไว้ให้แล้วถึง 113 หน้าอย่างละเอียด การเข้าถึงไฟล์เสียงและไฟล์ถอดเทปในวันเดียวกันกับการพิจารณาคดี ยิ่งกลายเป็นการส่งเสริมการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของคู่ความและสาธารณชนไม่มากก็น้อย

ที่มา: Supreme Court of the United States

อย่างไรก็ตาม ในภาพรวมกระบวนการยุติธรรมของสหรัฐยังมีข้อจำกัดการออกอากาศทั้งภาพเสียงจากห้องพิจารณาในศาลระดับอื่นอยู่

เปิดให้สุดทุกมุมมองจากแผนกคดีรัฐธรรมนูญที่เมืองภารตะ

ย้ายฝั่งมาดูสถานการณ์ตัวอย่างจากภูมิภาคเอเชียกันบ้าง โดยรวมการออกอากาศสดทางโทรทัศน์หรือเสียงจากห้องพิจารณาเกิดขึ้นน้อย มีแนวโน้มเข้มงวดมากกว่า เหตุผลมาจากการป้องกันความเป็นส่วนตัว ความเหมาะสมของประเด็นในแต่ละประเทศ และการควบคุมข้อมูลจากส่วนกลาง แต่ก็ไม่ถึงกับสิ้นหวังในคดีเกี่ยวกับรัฐธรรมนูญ หรือคดีที่มีหมุดหมายสำคัญ อย่างในประเทศอินเดีย

ศาลสูงสุดอินเดียได้จารึกประวัติศาสตร์ไว้เมื่อวันที่ 27 ก.ย. 2565 โดยได้ดำเนินการถ่ายทอดสดกระบวนการพิจารณาคดีเกี่ยวกับรัฐธรรมนูญและคดีที่มีความสำคัญทั้งหมดผ่านช่องทางยูทูป (ต่อมาพัฒนาระบบถ่ายทอดสดของศาลเองด้วย) กว่า 4 ชั่วโมงในประเด็นการตีความรัฐธรรมนูญ รวมถึงเสรีภาพในการพูดของข้าราชการกับสิทธิในความเป็นส่วนตัวและศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ (โดยเฉพาะอย่างยิ่งในบริบทถ้อยคำที่สร้างความเกลียดชัง) โดยการเผยแพร่การพิจารณาคดีในครั้งนี้ยังคงเข้าถึงได้จนถึงปัจจุบันในหลายช่องทาง เช่น เว็บไซต์ฐานข้อมูลของศาลสูงสุดอินเดีย, ยูทูปของสำนักข่าว NDTV, India Today และ Prudent Media Goa

ที่มา: NDTV

เส้นทางนี้ใช้เวลากว่า 4 ปี หลังมีความพิพากษาจากศาลฎีกา³ ให้เผยแพร่การพิจารณาคดีของศาลสูงสุดอินเดีย เป้าหมายเพื่อสร้างความโปร่งใส และการเข้าถึงกระบวนการยุติธรรมของประชาชนเป็นสำคัญ

“การเปิดกว้างนี้เสมือนแสงอาทิตย์ ซึ่งเป็นยาฆ่าเชื้อโรคที่ดีที่สุด”⁴ ความตอนหนี่งของคำพิพากษาของศาลสูงสุดของอินเดีย ในปี ค.ศ. 2018 (พ.ศ. 2561)⁵

Sōhan moment ช่วงเวลาทองของการบันทึกภาพในห้องพิจารณาคดีญี่ปุ่น

ความน่าสนใจหนี่งของความเคร่งครัดอย่างที่สุดในกระบวนยุติธรรมของญี่ปุ่นที่ไม่อนุญาตให้มีการออกอากาศภาพและเสียง หรือแม้แต่การนำกล้องบันทึกเข้าไปในห้องพิจารณา กลับมีการอนุญาตให้ถ่ายภาพในช่วงเวลาสั้น ๆ ที่คู่ความ ศาล และทุกคนนั่งลงในตำแหน่งของตัวเองในห้องพิจารณาแล้ว ก่อนการพิจารณาคดีอย่างเป็นทางการเริ่มต้นขึ้น

สิ่งนี้เรียกว่า Sōhan ในญี่ปุ่น การอนุญาตในช่วงเวลาทองนี้มักเกิดขึ้นเนื่องจากการพิจารณาคดียังไม่เริ่มต้นขึ้นนั้นเอง ในทางปฏิบัติสิ่งนี้เกิดขึ้นน้อยมาก แต่นับเป็นตัวอย่างของความพยายามที่ศาลลดความเคร่งครัดในห้องพิจารณาลงบ้าง

ในคดีที่ได้รับความสนใจอย่างมากจากสาธารณะการสื่อสารจากห้องพิจารณายังสามารถทำได้ผ่านการทำข่าวและการสเก็ตภาพเหมือนจากห้องพิจารณา เช่น คดีของ Takahiro Shiraishi ที่รู้จักกันดีในคดี “Twitter Killer” เป็นคดีฆาตกรรมแยกชิ้นส่วนผู้เสียหาย 9 รายในที่พักของเขา โดยผู้กระทำใช้สื่อโซเชียลมีเดียทวิตเตอร์ล่อลวงผู้เสียหาย ศิลปินได้ทำการวาดภาพเหมือนจากทั้งนัดไต่สวน การพิจารณาคดีครั้งแรก และนัดฟังคำพิพากษาไว้ให้สาธารณะเข้าถึงได้ โดยในวันนัดพิจารณาคดีวันแรกมีประชาชนเข้าแถวรอคิวเข้าฟังการพิจารณาคดีจำนวนหนึ่ง

ที่มา: ARAB News Japan

อีกคดีหนึ่งเป็นคดีเกี่ยวกับการทุจริตการเลือกตั้งของ Katsuyuki Kawai อดีตรัฐมนตรีกระทรวงยุติธรรมที่ถูกกล่าวหาว่าติดสินบนสมาชิกท้องถิ่นในพรรคของเขา เพื่อให้ลงคะแนนเสียงให้กับภริยาของเขาได้รับเลือกให้ลงสมัครรับเลือกตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ศิลปินทำการวาดภาพเหมือนของเขามาศาลในชุดสูทสีนาวี เสื้อเชิ้ตสีขาว ไม่ผูกเน็คไท และหลับตาภายใต้กรอบแว่นตาสีดำ ตรงกับคำบรรยายในข่าวระบุว่านาย Katsuyaki หลับตาตลอดการพิจารณาคดี แม้ในยามที่เขาต้องจดบันทึกเป็นระยะก็ตาม

ภาพสเก็ตจากห้องพิจารณาคดีในญี่ปุ่น การถ่ายทอดสดภาพและเสียงของศาลสูงสุด แผนกคดีรัฐธรรมนูญของอินเดีย การออกอากาศเสียงสดของศาลสูงสุดสหรัฐ และการออกอากาศจากต้นจนจบด้วยมาตรฐานวิชาชีพสื่อขององค์กรไม่แสวงหากำไรโดยได้รับอนุญาตจากศาลในสหรัฐฯ ฉายภาพตัวอย่างให้เห็นว่าในบริบทของกระบวนการยุติธรรมนานาชาติที่เปิดเผยสิ่งที่เกิดขึ้นในห้องพิจารณาคดีต่อสาธารณชน โดยเฉพาะในคดีที่สังคมให้ความสนใจ การพิจารณาคดีไม่ใช่สิ่งที่จะต้องปิดลับไว้ รวมไปถึงเนื้อหาของคดี ข้อต่อสู้ของคู่ความ บรรยากาศในห้องพิจารณา คำพูดของศาลที่ทำหน้าที่บนบัลลังก์ และผลของคำพิพากษา การถ่ายทอดเหตุการณ์จากห้องพิจารณาคดีลักษณะนี้ยิ่งเป็นการส่งเสริมให้เกิดความสง่างามของอำนาจตุลาการได้ไม่ทางใดก็ทางหนึ่ง

ทั้งนี้ การออกอากาศการพิจารณาคดีควรใส่ใจความท้าทายที่สังคมต้องช่วยกันรักษาไว้⁶ ทั้งความสมดุลของการนำบันทึกวิดีโอไปใช้อย่างไม่ถูกต้องกับประเด็นด้านความเป็นส่วนตัว การรักษาสมดุลของความโปร่งใส ตรวจสอบได้ กับความความเหมาะสมในกระบวนการยุติธรรม รวมไปถึงการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐานและความปลอดภัยด้านเทคโนโลยีและดิจิตอลให้ครอบคลุม ไม่เพียงกระจุกตัวไว้ที่ศาลสูงหรือในเมืองหลักของประเทศอีกด้วย

——————-

อ้างอิงท้ายบทความ

4/11/18 C-SPAN airs City and County of San Francisco v. Donald Trump Oral Argument Watch ↩︎
In other words, we will televise all of the Court’s oral arguments in their entirety on a gavel-to-gavel basis and without any interruptions, commentary or analysis. ↩︎
The 2018 judgment in Swapnil Tripathi v. Supreme Court of India, where the Court ruled in favor of live-streaming in the interest of transparency and public access to justice. Explainer: Now you can watch Supreme Court Live ↩︎
The bench had said, this openness was like “sunlight” which is the “best disinfectant”. ↩︎
ศึกษาเพิ่มเติมการถ่ายทอดสดกระบวนพิจารณาศาลสูงในประเทศอินเดีย, Live streaming of High Court Proceedings ↩︎
ในบทความนี้ยังไม่ได้พิจารณารายละเอียดในประเด็นข้อท้าทายและข้อโต้แย้งของการออกอากาศจากห้องพิจารณาคดีไว้ จะกล่าวถึงในโอกาสต่อไป ↩︎