ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับประกาศหรือคำสั่ง คสช.

ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับกฎหมายที่เกี่ยวข้องกับประกาศหรือคำสั่ง คสช.

ตามที่คณะรักษาความสงบแห่งชาติ (คสช.) ได้ยึดอำนาจการปกครอง และได้ออกประกาศใช้กฎอัยการศึกทั่วประเทศ โดยมีวัตถุประสงค์เพื่อให้การรักษาความสงบเรียบร้อยเป็นไปอย่างมีประสิทธิภาพ และนำความสงบสุขกลับคือนสู่ประชาชนทุกกลุ่มทุกฝ่ายโดยเร็ว โดยให้มีผลนับแต่วันที่ 22 พฤษภาคม 2557 เวลา 16.30 น. เป็นต้นไป (ประกาศ 2/57)

กฎอัยการศึกมี 17 มาตรา โดยมีสาระสำคัญ ดังนี้

เมื่อประกาศใช้กฎอัยการศึก ให้เจ้าหน้าที่ทหารมีอำนาจเหนือพลเรือนในเรื่องการยุทธ การระงับปราบปรามหรือการรักษาความสงบเรียบร้อย (ม.6)
ศาลพลเรือนมีอำนาจพิจารณาคดีตามปกติ และฝ่ายทหารมีอำนาจประกาศให้คดีอาญาใดที่เกิดขึ้นในเขตที่ประกาศใช้กฎอัยการศึกมีเหตุเกี่ยวกับความมั่นคงหรือความสงบเรียบร้อย จะสั่งให้ศาลทหารมีอำนาจพิจารณาพิพากษาคดีอาญาในศาลทหารก็ได้ (ม.7)
ทหารมีอำนาจที่จะตรวจค้น เกณฑ์ ห้าม ยึด เข้าอาศัย ทำลายหรือเปลี่ยนแปลงสถานที่ ขับไล่ (ม.8)
มีอำนาจตรวจค้นบุคคล ยานพาหนะ เคหะสถาน สิ่งปลูกสร้าง หรือที่ใดๆ และไม่ว่าเวลาใดๆ ก็ได้ นอกจากนี้ยังอาจตรวจข่าวสาร จดหมาย สิ่งของ หนังสือ สิ่งพิมพ์ ภาพโฆษณา บทหรือคำประพันธ์ (ม.9)
การห้าม มีอำนาจจะห้ามได้ (1) ห้ามมั่วสุมประชุมกัน (2) ห้ามออก จำหน่าย จ่ายแจกหนังสือ สิ่งพิมพ์ (3) ห้ามโฆษณา แสดงมหรสพ รับหรือส่งวิทยุ วิทยุกระจายเสียงหรือวิทยุโทรทัศน์ (4) ห้ามใช้ทางสาธารณะเพื่อการจราจร (5) ห้ามใช้เครื่องมือสื่อสาร อาวุธ เคมีภัณฑ์ (6) ห้ามบุคคลออกนอกเคหะสถาน (7) ห้ามเข้าไปอาศัย (8) อื่นๆ ตามที่รมต.กลาโหมกำหนด (ม.11)
การยึด มีอำนาจยึดส่งของที่เห็นว่าจำเป็น ไว้ชั่วคราวได้ เพื่อไม่ให้เป็นประโยชน์แก่ราชศัตรูหรือเพื่อประโยชน์แก่ราชการทหาร (ม.12)
มีอำนาจกักตัวบุคคลที่สงสัยว่า ) เป็นราชศัตรู หรือ 2.) ฝ่าฝืนกฎอัยการศึก หรือ 3.)ฝ่าฝืนคำสั่งของทหาร ได้ไม่เกิน 7 วัน โดยไม่ต้องมีหมายจับและหมายขังจากศาล และอาจควบคุมตัวไว้ที่ใดก็ได้ (ม.15 ทวิ)
ความเสียหายที่อาจเกิดขึ้นจากการใช้อำนาจโดยชอบด้วยกฎหมายในระหว่างที่ทหารใช้อำนาจตามกอัยการศึก บุคคลจะเรียกร้องค่าเสียหายจากทหารไม่ได้ (ม.16)

ในการใช้อำนาจตามกฎอัยการศึกดังกล่าว อาจไม่มีการประกาศกำหนดรายละเอียดเกี่ยวกับการใช้อำนาจก็ได้ เช่น แม้ไม่มีประกาศเรื่องการค้น หรือการจับและกักตัว 7 วัน เจ้าหน้าที่ทหารก็มีอำนาจค้นหรือกักตัวบุคคลได้ไม่เกิน 7 วัน ตามกฎอัยการศึกหรืออาจมีการประกาศกำหนดข้อห้ามหรือคำสั่ง เพื่อให้มีความชัดเจนก็ได้ แต่หากเจ้าหน้าที่ใช้อำนาจโดยจงใจหรือประมาทเลินเล่อจนเป็นเหตุทำให้ผู้อื่นเสียหาย หรือเป็นการกระทำที่นอกเหนือจากการใช้อำนาจหรือเกินขอบเขตของอำนาจตามกฎหมายแล้ว ผู้เสียหายก็สามารถเรียกร้องค่าเสียหายจากฝ่ายทหารได้

ทหารจะใช้อำนาจกักบุคคลเพื่อซักถามหรือเมื่อมีความจำเป็นได้ไม่เกิน 7 วัน หากเมื่อหมดความจำเป็นแล้วก็จะปล่อยตัวไป หากพบว่าผู้ถูกกักนั้นเป็นผู้กระทำผิดกฎหมายก็จะส่งตัวให้กับเจ้าพนักงานตำรวจเพื่อดำเนินคดีอาญาต่อไป กรณีการดำเนินการต่อประชาชนที่ไม่ปฏิบัติตามประกาศ หรือขัดต่อคำสั่งของเจ้าหน้าที่ฝ่ายทหาร เจ้าหน้าที่สามารถกระทำได้เพียงกักตัวไว้เพื่อไม่เกิน 7 วันเท่านั้น จึงต้องพิจารณาว่าจะเป็นการกระทำผิดต่อกฎหมายอื่นใดหรือไม่ ซึ่งหากกระทำผิดอาจถูกดำเนินคดีอาญาตามประมวลกฎหมายอาญาก็ได้[1]

แนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับการกักตัวซึ่งรวบรวมโดย กอ.รมน.ภาค 4 สน. ยังได้กำหนดหลักการเกี่ยวกับการกักตัวว่า เมื่อมีการตรวจค้นหรือเชิญตัวบุคคลไปซักถามข่าวสาร “ให้เจ้าหน้าที่จัดทำบันทึกเชิญตัวเพื่อซักถามข่าวสาร” โดยบันทึกดังกล่าวให้ทำต่อหน้าเจ้าหน้าที่ฝ่ายปกครอง ได้แก่ กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน ปลัดอำเภอ เจ้าหน้าที่ตำรวจ เจ้าหน้าที่ฝ่ายทหาร และตัวแทนของผู้ถูกเชิญตัว แต่การตรวจค้นที่เป็นส่วนรวม (ปิดล้อมตรวจค้น) ไม่ต้องจัดทำบันทึกนี้ ยกเว้นการตรวจค้นเพื่อนำตัวบุคคลใดไปสอบถามงานการข่าวในสถานที่ที่ทางราชการฝ่ายทหารกำหนด การเชิญตัวหรือกักตัวบุคคลดังกล่าวนี้ มิใช่การควบคุมตัวหรือการขังตามประมวลกฎหมายวิธีพิจารณาความอาญา ดังนั้นจึงไม่ต้องขอหมายศาล ทั้งไม่จำเป็นต้องมีหลักฐานเพื่อใช้ดำเนินคดี และกักตัวได้ไม่เกิน 7 วัน โดยนับตั้งแต่นำตัวมากักไว้ที่หน่วย (ของฝ่ายทหาร) ส่วนระยะเวลาการเดินทางมาที่หน่วยไม่นับรวมไว้ด้วย[2]

ปัจจุบัน คสช. ได้ออกประกาศกว่า 50 ฉบับ และออกคำสั่งอีกกว่า 40 ฉบับ ในการออกประกาศและคำสั่งของคสช.ดังกล่าว บางประกาศเป็นการประกาศห้ามหรือขอความร่วมมือ โดยไม่ได้กำหนดโทษไว้ เช่น ประกาศห้ามออกนอกเคหะสถาน แต่บางประกาศจะมีการกำหนดโทษไว้ด้วย ซึ่งหากมีการฝ่าฝืน ก็จะถูกดำเนินคดีตามกฎหมาย เช่น ประกาศฉบับที่ เรื่องการห้ามชุมนุมหรือมั่วสุมเกินกว่า 5 คน หากฝ่าฝืนมีโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปีหรือปรับไม่เกิน 20,000 บาท หรือทั้งจำและปรับ หรือหากฝ่าฝืนคำสั่งให้ไปรายงานตัว หรือฝ่าฝืนเงื่อนไขเมื่อได้รับการปล่อยตัว มีโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปีหรือปรับไม่เกิน 40,000 บาท หรือทั้งจำและปรับ ทั้งนี้ ซึ่งหากฝ่าฝืนประกาศแบบไม่มีการกำหนดโทษนั้น แม้บุคคลจะไม่ถูกดำเนินคดีข้อหาฝ่าฝืนประกาศ แต่ก็อาจถูกจับกุมและกักตัวได้ตามความจำเป็นไม่เกิน 7 วัน ตามกฎอัยการศึกม. 15 ทวิ

บุคคลอาจถูกจับและกักตัว ได้หลายกรณี ดังนี้

กรณีถูกเรียกให้ไปรายงานตัว
1. ไปรายงานตัวตามคำสั่ง เมื่อบุคคลใดมีรายชื่อตามคำสั่งเรียกให้ไปรายงานตัวของคสช. และไปรายงานตัวตามวันและเวลาที่กำหนดในคำสั่ง บุคคลนั้นอาจได้รับการปล่อยตัวในวันเดียวกันนั้น หรืออาจถูกกักตัวไว้ที่ค่ายทหารที่ใดที่หนึ่ง แต่ถูกกักตัวได้ตามความจำเป็นไม่เกิน 7 วัน แต่เมื่อได้รับการปล่อยตัวแล้ว ต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนดตามประกาศคสช. 39/57 อย่างเคร่งครัด คือ ห้ามออกนอกราชอาณาจักร และละเว้นการเคลื่อนไหวและการประชุมทางการเมือง หากฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขดังกล่าว จะต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปี หรือปรับไม่เกิน 40,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

ไม่ไปรายงานตัวตามคำสั่ง เมื่อบุคคลใดมีรายชื่อตามคำสั่งเรียกให้ไปรายงานตัวของคสช. แล้วไม่ไปรายงานตัวตามวันและเวลาที่กำหนดในคำสั่ง บุคคลนั้นอาจถูกจับและกักตัวไว้ที่ค่ายทหารที่ใดที่หนึ่งได้ตามความจำเป็นไม่เกิน 7 วัน (อาจถูกกักครบ 7 วัน หรือไม่ถึง 7 วันก็ได้) และจะถูกดำเนินคดีข้อหาฝ่าฝืนคำสั่งให้มารายงานตัว มีโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปี หรือปรับไม่เกิน 40,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ

กรณีกระทำการฝ่าฝืนประกาศหรือคำสั่งคสช.
1. ประกาศที่ไม่กำหนดโทษเช่นหากบุคคลฝ่าฝืนประกาศห้ามบุคคลออกนอกเคหะสถาน บุคคลนั้นอาจถูกจับและได้รับการปล่อยตัวในวันเดียวกันนั้น หรืออาจถูกกักตัวไว้ที่ค่ายทหารที่ใดที่หนึ่ง แต่ถูกกักได้ตามความจำเป็นไม่เกิน 7 วัน แต่เมื่อได้รับการปล่อยตัวแล้วต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนดตามประกาศคสช. 40/57 อย่างเคร่งครัด คือ ห้ามออกนอกราชอาณาจักร และละเว้นการเคลื่อนไหวและการประชุมทางการเมือง หากฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขดังกล่าว จะต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปี หรือปรับไม่เกิน 40,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
2. ประกาศหรือคำสั่งที่กำหนดโทษ เช่น ประกาศห้ามชุมนุมทางการเมือง หากบุคคลใดฝ่าฝืน บุคคลนั้นอาจถูกจับ หรืออาจถูกกักตัวไว้ที่ใดที่หนึ่ง ได้ตามความจำเป็นไม่เกิน 7 วัน และอาจถูกดำเนินคดีตามประกาศฉบับที่ 7 ซึ่งมีโทษจำคุกไม่เกิน 1 ปี ปรับไม่เกิน 20,000 บาทหรือทั้งจำทั้งปรับ แต่ในทางปฏิบัติอาจมีกรณีเจ้าหน้าที่พิจารณาปล่อยตัวก่อนครบกำหนด 7 วันโดยมิได้ดำเนินคดี ก็ได้ แต่เมื่อได้รับการปล่อยตัวแล้วต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนดตามประกาศคสช. 40/57 อย่างเคร่งครัด คือ ห้ามออกนอกราชอาณาจักร และละเว้นการเคลื่อนไหวและการประชุมทางการเมือง หากฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขดังกล่าว จะต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปี หรือปรับไม่เกิน 40,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ
กรณีถูกจับเนื่องจากเหตุอื่นๆ

แม้ไม่ได้มีคำสั่งเรียกให้ไปรายงานตัวหรือไม่ได้กระทำการฝ่าฝืนประกาศคสช. บุคคลก็อาจถูกจับและกักตัวตามกฎอัยการศึกได้ เช่น การเชิญตัวบุคคลโดยไม่มีคำสั่งหรือประกาศเรียกอย่างเป็นทางการ กรณีเจ้าหน้าที่ไปตรวจค้นบ้าน ทั้งสองกรณีอาจมีการจับตัวและนำมากักตัวไว้ที่ค่ายทหาร ซึ่งบุคคลดังกล่าวอาจได้รับการปล่อยตัวภายใน 7 วัน แต่เมื่อได้รับการปล่อยตัวแล้วต้องปฏิบัติตามเงื่อนไขที่กำหนดตามประกาศคสช. 40/57 อย่างเคร่งครัด คือ ห้ามออกนอกราชอาณาจักร และละเว้นการเคลื่อนไหวและการประชุมทางการเมือง หากฝ่าฝืนไม่ปฏิบัติตามเงื่อนไขดังกล่าว จะต้องระวางโทษจำคุกไม่เกิน 2 ปี หรือปรับไม่เกิน 40,000 บาท หรือทั้งจำทั้งปรับ ทั้งนี้ในระหว่างการควบคุมตัวอาจมีการสอบประวัติเพื่อดูพฤติการณ์ที่ผ่านมาและออกมาตรการในการดำเนินการต่อไปก็ได้

ข้อสังเกต

พ.ร.บ. กฎอัยการศึก มาตรา ๑๕ ทวิ เมื่อเทียบกับ พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ. ๒๕๔๘ มาตรา ๑๑ (๑) และมาตรา ๑๒ จะเห็นว่าไม่มีหลักเกณฑ์เป็นกรอบในการใช้อำนาจที่ชัดเจน นักกฎหมายจึงควรพยามตีความการใช้อำนาจตามมาตร ๑๕ ทวิ ให้มีหลักเกณฑ์การใช้อำนาจโดยเทียบเคียงกับหลักเกณฑ์ใน พ.ร.ก.ฉุกเฉินฯ ที่อ้างถึงและให้เป็นไปตามหลักความได้สัดส่วน

[1]การใช้อำนาจตามกฎอัยการศึกในจังหวัดชายแดนภาคใต้ แผนกบังคับใช้กฎหมาย กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน ภาค ๔ ส่วนหน้า

[2]แนวทางปฏิบัติเกี่ยวกับการกักตัว แผนกบังคับใช้กฎหมาย กองอำนวยการรักษาความมั่นคงภายใน ภาค ๔ ส่วนหน้า