เขียนคำร้องผ่านกลไกพิเศษถึง UN ยังไงให้ได้เรื่องถึงหูนานาชาติ !

องค์การสหประชาชาติมีเสาหลัก 3 ประการ คือ การพัฒนา สิทธิมนุษยชน และสันติภาพและความมั่นคงของมนุษย์ ซึ่งในบรรดา 3 เสาหลักกลไกลพิเศษแห่งสหประชาชาติ การยื่นคำร้องผ่านกลไกพิเศษจะอยู่ในส่วนงานของสิทธิมนุษยชน

ทั้งนี้ องค์กรหลักของ UN จะประกอบไปด้วย คณะมนตรีความมั่นคงแห่งสหประชาชาติ (Security Council – SC), สมัชชาใหญ่ (General Assembly – GA), คณะมนตรีเศรษฐกิจและสังคมแห่งสหประชาชาติ (United Nations Economic and Social Council – ECOSOC) และคณะมนตรีสิทธิมนุษยชน (Human Rights Council – HRC)

ซึ่งในการเขียนคำร้องส่งกลไกขององค์การสหประชาชาติ ผู้ร้องเรียนสามารถส่งคำร้องไปที่กลไกพิเศษ (Special Procedures) หรือผู้เชี่ยวชาญที่ได้รับการแต่งตั้งโดยคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนแห่งองค์การสหประชาชาติ ซึ่งสามารถออกความเห็นหรือหนังสือถึงรัฐบาลที่ถูกร้องเรียนว่าได้ทำการละเมิดสิทธิมนุษยชน

ทำไมเราต้องให้ความสนใจกับกลไกของ UN

หลายคนคงสงสัยว่า เรื่องของสหประชาชาติจะเกี่ยวข้องยังไงในชีวิตประจำวันของเรา การยุ่งเกี่ยวกับพวกเขาจำเป็นหรือไม่ อันที่จริงแล้ว การที่ประเทศไทยเข้าไปเป็นภาคีในอนุสัญญาว่าด้วยสิทธิมนุษยชน (human rights treaties) หลายฉบับทำให้ประเทศไทยมีพันธกรณีต้อง “เคารพ ปกป้อง และส่งเสริม” สิทธิมนุษยชนต่างๆ ภายใต้อนุสัญญาเหล่านี้

นอกจากนี้ ภาพลักษณ์ในเวทีโลกของประเทศก็เป็นเรื่องที่รัฐบาลให้ความสำคัญ เนื่องจากสิทธิมนุษยชนเป็นคุณค่าที่นานาประเทศให้ความสำคัญและยึดถือในการบริหารจัดการประเทศ การมีปัญหาการละเมิดสิทธิมนุษยชนต่าง ๆ ไม่ว่าจะได้มิติใด ย่อมส่งผลกระทบต่อภาพลักษณ์ และการบริหารจัดการภายในของประเทศได้ อาทิเช่น การเจรจาการค้าระหว่างประเทศ, เศรษฐกิจ, ความสัมพันธ์ทางด้านต่างๆ เป็นต้น

กลไกหลักด้านสิทธิมนุษยชนของสหประชาชาติ

สมัชชาใหญ่ มีบทบาทอย่างมากใน 2 เรื่องใหญ่ ๆ คือการรับรองสนธิสัญญาสิทธิมนุษยชน ที่ประเทศสมาชิกให้การรับรองและเข้าให้สัตยาบันเข้าเป็นภาคี และคณะมนตรีสิทธิมนุษยชนที่จัดตั้งขึ้นมาภายใต้สมัชชาใหญ่อีกทีหนึ่ง ซึ่งภายใต้คณะมนตรีฯ ก็คือทำรายงานทบทวนสถานการณ์สิทธิมนุษยชน หรือที่รู้จักกันในนาม “UPR” และกลไกพิเศษ

แล้วอะไรบ้างล่ะ ที่ประเทศไทยมีส่วนร่วมกับทบาทของสมัชชาใหญ่ ถ้าเราพูดถึงตัวสนธิสัญญาของ UN ที่เกี่ยวข้องกับสิทธิมนุษยชน ยกตัวอย่างเช่น ในปี พ.ศ. 2567 นี้ ประเทศไทยของเราได้ยื่นสัตยาบันเข้าเป็นภาคีอนุสัญญาระหว่างประเทศว่าด้วยการคุ้มครองบุคคลทุกคนจากการบังคับให้หายสาบสูญ (International Convention for the Protection of All Persons from Enforced Disappearance – ICPPED) เมื่อการลงนามเกิดขึ้น แปลว่าประเทศของเรามีพันธกรณีที่ต้องปฏิบัติตามอย่างเต็มที่ โดยทำให้รัฐบาลต้องรับเอาอนุสัญญาว่าด้วยการต่อต้านการซ้อมทรมาน มาทำให้เกิดเป็นกฎหมายบังคับใช้ภายในประเทศ นั่นก็คือ พ.ร.บ.ป้องกันและปราบปรามการทรมานและการกระทำให้บุคคลสูญหาย พ.ศ. 2565

อีกกลไกหนึ่งภายใต้คณะมนตรีสิทธิมนุษยชน กับการรายงานทบทวนสถานการณ์สิทธิมนุษยชน (Universal Periodic Review – UPR) โดยปัจจุบันได้มีองค์กรที่ชื่อว่า UPR Info จัดทำเว็บไซต์ (https://upr.info/en) ในการรายงานสถานการณ์สิทธิมนุษยชนออกมาให้แต่ละประเทศได้ตรวจสอบและติดตามว่าเส้นเวลาในการส่งรายงาน UPR ครั้งถัดไปจะเกิดขึ้นเมื่อไหร่ และนอกจากนี้ยังสามารถดูข้อเสนอแนะ (recommendations)ของแต่ละประเทศที่เขาจะนำเอามาใส่ไว้ให้กับสถานการณ์ของประเทศไทยด้วยว่าเขาอยากให้เราสนใจแก้ปัญหา หรือจับตาสถานการณ์อะไรบ้าง ตลอดจนการตอบกลับของประเทศไทยที่มีต่อข้อเสนอแนะต่าง ๆ จากประเทศอื่น ๆ ด้วย

ตัวอย่างเส้นเวลาการส่งรายงานสถานการณ์สิทธิมนุษยชนของประเทศไทย
(https://upr.info/en/review/thailand)

อย่างไรก็ตามกลไก UPR เองก็มีข้อจำกัดในการเขียนรายงาน เนื่องจากกลไกดังกล่าวจะเกิดขึ้นให้มีการนำเสนอและรายงานได้เพียง 1 ครั้งในทุก ๆ 4 ปีครึ่ง เท่านั้น และกลไกนี้ก็มีปัจจัยเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างประเทศผู้ให้ข้อเสนอแนะและประเทศที่ได้รับข้อเสนอแนะเข้ามาเกี่ยวข้องอีกด้วย

นอกจากนี้ ข้อเสนอแนะผ่านกลไก UPR ต่อประเทศไทยก็ไม่ได้มมีผลผูกมัดว่าประเทศไทยจะต้องปฏิบัติตาม เนื่องจากข้อเสนอแนะดังกล่าวเองก็ไม่ได้มีพันธกรณีที่เป็นกฎหมายแต่อย่างใด

กลไกพิเศษ (Special Procedures)

กลไกพิเศษเป็นกลไกที่ใช้ง่ายและรวดเร็วที่สุดรูปแบบหนึ่งที่ผู้ร้องเรียนซึ่งต้องการความเร่งด่วนในการขอความช่วยเหลือต่อสหประชาชาติจะสามารถทำได้ทันที คือการส่งคำร้องดังกล่าวถือได้ว่าเป็นการทำงานร่วมกับผู้เชี่ยวชาญอิสระ (Independent Experts) ของ UN ในด้านต่าง ๆ ที่คณะมนตรีสิทธิมนุษยชนได้แต่งตั้งเข้ามาผ่านการเสนอชื่อจากคณะทำงานของสหประชาชาติที่เฟ้นหาตัวผู้เชี่ยวชาญในแต่ละประเทศ พวกเขาเหล่านี้จะทำงานโดยเป็นอิสระจาก UN กล่าวคือ สหประชาชาติจะไม่สามารถควบคุมประเด็นการสื่อสารของผู้รายงานพิเศษได้

แล้วกลไกพิเศษรับร้องเรียนเรื่องอะไรบ้าง? กลไกนี้ครอบคลุมประเด็นทางสิทธิมนุษยชนอย่างกว้างขวาง เช่น

ผู้รายงานพิเศษเรื่องเสรีภาพทางความคิดและการแสดงออก (Special Rapporteur on the Freedom of Opinion and Expression)
ผู้รายงานพิเศษเรื่องเสรีภาพในการชุมนุมโดยสงบและการรวมกลุ่ม (Special Rapporteur on the Freedom of Peaceful Assembly and of Association)
ผู้รายงานพิเศษเรื่องสถานการณ์ของนักปกป้องสิทธิมนุษยชน (Special Rapporteur on the Situation of Human Rights Defenders)
ผู้รานยงานพิเศษเรื่องเสรีภาพทางศาสนาและทางความคิด (Special Rapporteur on the Freedom of Religion and Belief)
คณะทำงานว่าด้วยการควบคุมตัวโดยพลการ (Working Group on Arbitrary Detention)
คณะทำงานเรื่องธุรกิจและสิทธิมนุษยชน (Working Group on Business and Human Rights)

ปัจจุบัน รายชื่อและอีเมลของผู้รายงานพิเศษ สามารถค้นหาได้ผ่านทางเว็บไซต์ ของสำนักงานข้าหลวงใหญ่เพื่อสิทธิมนุษยชนแห่งสหประชาชาติ (Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights – OHCHR)

ตัวอย่างหน้าเว็บไซต์และรายละเอียดของผู้รายงานพิเศษแห่งสหประชาชาติ
(https://spinternet.ohchr.org/ViewAllCountryMandates.aspx?Type=™)

กระบวนการส่งคำร้องให้กลไกพิเศษ UN

ขั้นตอนก่อนเขียนคำร้อง / การประเมินสถานการณ์ก่อนเขียนคำร้อง
การประเมินความเสี่ยงและความพร้อมของผู้ถูกละเมิดสิทธิมนุษยชนเป็นเรื่องสำคัญ เราต้องรู้ตัวบุคคลผู้เสียหายทั้งชื่อ – นามสกุลจริง รายละเอียดการถูกละเมิดสิทธิ ซึ่งต้องตรวจสอบข้อมูลให้ชัดเจนว่าบุคคลดังกล่าวมีการถูกละเมิดสิทธิในด้านได้บ้าง โดยสามารถประเมินได้ ดังนี้

1. ความยินยอมของผู้เสียหายจากการถูกละเมิดสิทธิมนุษยชน (Consent) สร้างแบบฟอร์มคำยินยอมให้ผู้เสียหายลงลายมือชื่อ หากไม่มีความยินยอมจากผู้ถูกละเมิดสิทธิ การส่งคำร้องจะไม่สามารถทำได้

2.ความยินยอมของการเผยแพร่ชื่อในแถลงข่าวทางสื่อสาธารณะ ผู้เสียหายจะต้องแสดงความยินยอมในแบบฟอร์มของ UN

3.หากผู้ร้องเรียนหรือผู้เสียหายไม่สามารถดำเนินการเขียนคำร้องได้ด้วยตนเอง สามารถหาพันธมิตรหรือผู้เชี่ยวชาญในด้านที่เกี่ยวข้องมาช่วยเขียนได้ โดยประเมินจากความสนใจและความเชี่ยวชาญขององค์กรนั้น ๆ ในบางกรณี การมีหลายองค์กรลงชื่อส่งคำร้องด้วยกันสามารถเพิ่มความน่าเชื่อถือของคำร้องที่เราจะส่งไปในกลไกพิเศษได้ด้วย

4.การส่งคำร้องในกลไกพิเศษ จะต้องพิจารณาและประเมินความเสี่ยงของผู้เสียหาย ตลอดจนความรีบร้อนของสถานการณ์ที่เกิดขึ้นว่ามีความจำเป็นเร่งด่วนแค่ไหนที่จะใช้กลไกนี้ ควรมีการพูดคุยและประเมิณความเสี่ยงไปพร้อมกับผู้เสียหาย โดยคำถามหลักคือ การส่งคำร้องจะสร้างผลดีหรือผลเสียให้กับผู้เสียหายมากกว่ากัน
ขั้นตอนการเขียนคำร้อง
– รวบรวมเอกสารที่เกี่ยวเนื่องกับการละเมิดสิทธิมนุษยชน
1. เอกสารความน่าเชื่อถือของแหล่งข้อมูล ควรใช้ข้อมูลปฐมภูมิ ได้แก่ เอกสารทางคดี, การสัมภาษณ์ผู้เสียหายโดยตรง ไม่ควรใช้ ข้อมูลที่ไม่มีแหล่งอ้างอิง คำร้องที่อ้างอิงเฉพาะแหล่งข่าวสาธารณะจะไม่ได้รับการพิจารณาโดยกลไกพิเศษ2. ผู้ร้องเรียนต้องมีฐานข้อมูลที่เข้มแข็ง กล่าวคือ การเขียนคำร้องต้องมีข้อมูลที่น่าเชื่อถืออย่างครบถ้วน หากเป็นไปได้ ควรมีสถิติการละเมิดสิทธิที่อ้างอิงได้ เช่น ข้อมูลจากศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน, มูลนิธิผสานวัฒนธรรม, The Patani หรือองค์กรภาคประชาสังคมที่ทำหน้าที่เก็บรวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวเนื่องกับเคสที่ใกล้เคียงกับผู้เสียหาย

2.ผู้ร้องเรียนต้องมีฐานข้อมูลที่เข้มแข็ง กล่าวคือ การเขียนคำร้องต้องมีข้อมูลที่น่าเชื่อถืออย่างครบถ้วน หากเป็นไปได้ ควรมีสถิติการละเมิดสิทธิที่อ้างอิงได้ เช่น ข้อมูลจากศูนย์ทนายความเพื่อสิทธิมนุษยชน, มูลนิธิผสานวัฒนธรรม, The Patani หรือองค์กรภาคประชาสังคมที่ทำหน้าที่เก็บรวบรวมข้อมูลที่เกี่ยวเนื่องกับเคสที่ใกล้เคียงกับผู้เสียหาย

– กรอกแบบฟอร์มคำร้อง

1. ใส่โลโก้องค์กร ใส่โลโก้ที่สนับสนุนการรายงานเคสที่เกิดขึ้น พร้อมอธิบายวัตถุประสงค์การทำงานขององค์กรแต่ละองค์กรอย่างสั้น

2. เนื้อหาข้อเรียกร้อง ให้เขียน 2 เรื่อง คือ 1. อธิบายว่าผู้เสียหายคือใคร เกิดอะไรขึ้นกับผู้เสียหายบุคคลนั้น ๆ และ 2. ต้องการให้ทาง UN ทำอย่างไรกับเรื่องที่เกิดขึ้น โดยระบุอย่างชัดเจน เช่น ออกหนังสือถึงรัฐบาลไทยยุติการ ดำเนินคดี, คืนสิทธิประกันตัว เป็นต้น

3. ข้อมูลเกี่ยวกับผู้เสียหาย คือ การอธิบายว่าบุคคลที่ถูกละเมิดสิทธิคือใคร ประวัติการเคลื่อนไหวเป็นอย่างไร

4. เหตุการณ์ละเมิดสิทธิมนุษยชน คือ ให้อธิบายถึงเหตุการณ์ที่มีการละเมิดอย่างชัดเจนว่ามีอะไรเกิดขึ้นบ้าง เช่น นายเอ ขึ้นเวทีปราศรัย โดยเขาได้กล่าวต่อหน้าสาธารณชนว่า… // ต่อมามีการถูกออกหมายเรียกให้ไปรายงานตัว…//และโดนแจ้งข้อกล่าวหา… // และไม่ได้รับการประกันตัวในชั้นพิจารณาคดี ปัจจุบันถูกคุมขังอยู่ที่… // แนะนำว่าให้เขียนให้อ่านง่ายที่สุด และกระชับ

5. บริบทพื้นหลัง คือ อธิบายถึงปัญหาของข้อกฎหมาย หรือการกระทำที่ละเมิดสิทธิมนุษยชน ใช้สถิติให้ผู้อ่านเห็นภาพโดยรวมของพื้นที่ที่เกิดการละเมิดสิทธิมนุษยชนเพื่อที่ทาง UN จะได้รับรู้สถานการณ์ และออกความเห็นต่อเคสให้ได้ครบถ้วนที่สุด

6. กฎหมายภายในและกฎหมายระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้อง คือ การใส่มาตรากฎหมายที่มีการใช้ดำเนินคดีกับผู้ถูกละเมิดสิทธิ สามารถตั้งข้อสังเกตได้ว่ามีการดำเนินคดีแบบนี้ในสถานการณ์เดียวกับเคสนี้มาแล้วเป็นจำนวนเท่าไหร่

7. รายละเอียดในการติดต่อบุคคลหรือตัวแทนของบุคคล คือ เขียนชื่อผู้เสียหายและชื่อของผู้ที่เรียบเรียงคำร้อง พร้อมช่องทางการติดต่อผู้ที่เขียนคำร้อง เพราะอาจมีการติดต่อขอข้อมูลเพิ่มเติม
ภาษาที่ใช้ในการเขียน
1.เขียนเล่าเหตุการณ์แบบ 5W1H คือ ใคร (Who) ทำอะไร (What) ที่ไหน (Where) เมื่อไหร่ (When) ทำไม (Why) อย่างไร (How) และอธิบายสิ่งที่เกิดขึ้นเป็นลำดับ

2.อธิบายประเด็นในคำร้องนั้นคืออะไร มีความเกี่ยวข้องกันอย่างไรกับกลไก UN ที่เราใช้
การส่งคำร้องให้กับกลไกพิเศษ
1.ปรึกษากับ OHCHR Bangkok ([email protected] ) ให้ช่วยประเมินว่าผู้รายงานพิเศษพร้อมดำเนินการเรื่องของเราได้หรือไม่ เพื่อให้เราประเมินจังหวะและช่วงเวลาการทำงานให้สอดคล้องกัน

2. เลือกกลไกพิเศษที่เกี่ยวข้องกับคำร้องของเราว่าต้องการจะส่งให้ใคร แต่หากส่งหลายที่ อาจจะมีข้อเสีย คืออาจใช้เวลานานกว่าการใช้กลไกเดียว เพราะทุกกลไกจะต้องตรวจดูคำร้องของเราให้เสร็จก่อนส่งหนังสือถึงรัฐบาลไทย เพราะฉะนั้นผู้ร้องควรจะต้องพิจารณาอย่างถี่ถ้วนในการเลือกกลไก

3.เข้าเว็บไซต์ของ UN ติดต่ออีเมล์ของผู้รายงานพิเศษที่เราต้องการติดต่อ และสำเนา (CC:) OHCHR Bangkok ([email protected]) เพื่อให้เจ้าหน้าที่ประจำประเทศไทยช่วยติดตามเรื่องให้อีกทางหนึ่ง

Q&A ตอบคำถามชวนสงสัย ก่อนส่งคำร้องผ่านกลไกพิเศษ UN

Q1 : หากไม่สันทัดในภาษาอังกฤษ สามารถยื่นคำร้องผ่านกลไก UN ได้หรือไม่?
A1: ทำได้ โดยส่งคำร้องภาษาไทยไปให้เจ้าหน้าที่ OHCHR ประจำกรุงเทพฯ ช่วยประสานจัดการแปลภาษาได้

Q2 : กรณีที่ผู้เสียหายเปลี่ยนแปลงความยินยอมในการเปิดเผยตัวตน สามารถอนความยินยอมภายหลังได้หรือไม่?
A2 : ความยินยอมของผู้เสียหาย ถือเป็นสิ่งที่ต้องคำนึงที่สุดในการเขียนคำร้อง จึงสามารถเปลี่ยนแปลงได้ตลอดเวลา ทั้งนี้ให้มีการประเมินความเสี่ยงของผู้เสียหายควบคู่กันไป

Q3 : หากไม่สามารถเข้าถึงตัวของผู้เสียหายได้ ในกรณีที่ผู้เสียหายถูกควบคุมตัว หรือติดคุกอยู่สามารถใช้ทนายความหรือญาติดำเนินการแทนได้หรือไม่?
A3 : สามารถทำได้ โดยในการเขียนคำร้องผ่านกลไกพิเศษ ให้ผู้ร้องเรียนระบุในคำร้องให้ชัดเจนว่าไม่สามารถเข้าถึงตัวผู้เสียหายได้จากสาเหตุอะไร หลังจากนั้นให้แจ้งผู้เสียหายที่อยู่ในการควบคุมผ่านช่องทางการเยี่ยมในเรือนจำ โดยอธิบายถึงกระบวนการที่ผู้ร้องเรียนกำลังดำเนินอยู่ พร้อมทั้งให้ทนายนำเอกสารคำร้องดังกล่าวไปให้ผู้เสียหายเซ็นรับทราบไว้

Q4 : การที่เราเขียนระบุข้อกฎหมาย มาตราความผิดลงไป ทาง UN จะสามารถรู้ได้อย่างไรว่าข้อกฎหมายดังกล่าวมีอยู่จริงหรือไม่?
A4 : ทางสหประชาชาติ มีคณะทำงานที่สามารถศึกษาและดำเนินการตรวจสอบข้อกฎหมายในประเทศต่าง ๆ ได้

Q5 : ถ้าเหตุการณ์ละเมิดสิทธิมีผู้เสียหายหลายคน ในการยื่นคำร้องผ่านกลไกพิเศษ UN จะต้องเขียนคำร้องแยกรายคนหรือไม่?
A5: หากมีการร้องเรียนว่ามีผู้เสียหายหลายคนจากการถูกละเมิดสิทธิมนุษยชน สามารถเขียนในคำร้องเดียวกันได้ และในข้อเท็จจริงของเหตุการณ์ สามารถใช้ข้อเท็จจริงของบุคคลใดบุคคลหนึ่งในกลุ่มผู้เสียหายที่มีข้อเท็จจริงชัดเจนที่สุด มาทำรายงานให้ UN เห็นถึงสภาพปัญหาก็ได้เช่นเดียวกัน

Download แบบฟอร์ม

ฟอร์ม-คำร้องเรียน-UN-SR-Communication-form ดาวน์โหลด

Consent_Form_ทนาย-TH ดาวน์โหลด

ตัวอย่าง_คำร้องเรียน-UN-SR-Communication-form ดาวน์โหลด